آزمایش لوپوس چیست و تفسیر آن چگونه است؟

تشخیص لوپوس دشوار است زیرا علائم این بیماری ممکن است مبهم باشد و برخلاف برخی بیماری‌های دیگر، با یک تست آزمایشگاهی نمی‌توان آن را تشخیص داد. بااین‌حال، زمانی که معیارهای بالینی خاصی برآورده شوند، تست‌های آزمایشگاهی می‌توانند به تأیید وجود لوپوس کمک کنند. آزمایش خون و سایر آزمایش‌ها نیز می‌توانند بر تشخیص لوپوس و ارائه یک برنامه درمانی مناسب توسط متخصص روماتولوژی کمک کنند. اکنون نگاهی به کاربردها و محدودیت‌های انواع آزمایش لوپوس و تفسیر آن‌ها می‌پردازیم.

آزمایش خون برای تشخیص لوپوس

هیچ آزمایش خاصی برای تشخیص لوپوس وجود ندارد و ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها برای تشخیص این عارضه طول بکشد. برای تشخیص لوپوس، شرح‌حال پزشکی، معاینه کامل فیزیکی و آزمایش خون انجام می‌شوند. به همین دلیل، در زیر به انواع آزمایش خون که می‌توانند بیماری لوپوس را تشخیص دهند، اشاره می‌کنیم:

آزمایش آنتی‌بادی ضد هسته‌ای (ANA)

آنتی‌بادی ضد هسته‌ای نوعی آنتی‌بادی است که علیه هسته سلول‌ها عمل می‌کند. آنتی‌بادی ضد هسته‌ای تقریباً برای همهٔ افراد مبتلا به لوپوس فعال وجود دارد. پزشکان اغلب از این آزمایش به‌عنوان ابزار غربالگری استفاده می‌کنند. به‌علاوه، نگاه کردن به الگوهای آنتی‌بادی‌ها گاهی اوقات می‌تواند به پزشکان کمک کند تا بیماری خاصی که یک فرد به آن مبتلا است را تشخیص دهند. این مهم به‌نوبه خود به تعیین اینکه کدام درمان مناسب‌تر است، کمک می‌کند.

محدودیت‌های آزمایش: اگرچه تقریباً همهٔ افراد مبتلا به لوپوس دارای این آنتی‌بادی هستند اما نتیجه مثبت لزوماً نشان‌دهنده لوپوس نیست! نتایج مثبت اغلب با برخی بیماری‌های دیگر و درصد کمتری از افراد بدون لوپوس یا سایر اختلالات خود ایمنی دیده می‌شوند؛ بنابراین، انجام تست آنتی‌بادی ضد هسته‌ای مثبت به‌خودی‌خود برای تشخیص لوپوس کافی نخواهد بود. پزشکان باید نتیجه این آزمایش را در کنار سایر معیارها در نظر بگیرند.

آزمایش آنتی‌بادی آنتی فسفولیپید (APLs)

آنتی‌بادی آنتی فسفولیپید نوعی آنتی‌بادی است که علیه فسفولیپیدها عمل می‌کند. آنتی‌بادی آنتی فسفولیپید در 60 درصد افراد مبتلا به لوپوس وجود دارد. وجود این آنتی‌بادی می‌تواند به تأیید و تشخیص لوپوس کمک کند. جواب مثبت این تست همچنین برای کمک به شناسایی زنان مبتلا به لوپوس که دارای خطرات خاصی هستند که نیاز به درمان و نظارت پیشگیرانه دارند، استفاده می‌شود. این خطرات شامل لخته شدن خون، سقط‌جنین یا زایمان زودرس هستند.

محدودیت‌های آزمایش: آنتی‌بادی آنتی فسفولیپید ممکن است در افراد بدون لوپوس نیز رخ دهد. وجود این آنتی‌بادی به‌تنهایی برای تشخیص لوپوس کافی نیست!

آزمایش آنتی‌بادی آنتی اسمیت (Anti SM)

آنتی‌بادی آنتی اسمیت یک آنتی‌بادی است که علیه سلول‌هایی به نام اسمیت (Smith) عمل می‌کند. این پروتئین در 30 درصد افراد مبتلا به لوپوس یافت می‌شود و به‌ندرت در افراد بدون لوپوس وجود دارد؛ بنابراین یک آزمایش مثبت می‌تواند به تأیید نهایی لوپوس کمک کند.

محدودیت‌های آزمایش: تنها 30 درصد از افراد مبتلا به لوپوس تست آنتی اس ام مثبت دارند؛ بنابراین تکیه بر یک نتیجه تست اسمیت به‌تنهایی کفایت نخواهد کرد.

آزمایش آنتی‌بادی dsDNA

آنتی‌بادی dsDNA پروتئینی است که علیه DNA دو رشته‌ای عمل می‌کند. این پروتئین ماده‌ای است که کد ژنتیکی بدن را می‌سازد. بین 75 تا 90 درصد از افراد مبتلا به لوپوس، تست آنتی dsDNA مثبت دارند. یک آزمایش مثبت می‌تواند در تأییدی بر وجود لوپوس باشد.

با فعال‌تر شدن بیماری، سطح آنتی‌بادی‌ها افزایش می‌یابند؛ بنابراین، پزشکان می‌توانند از این مرحله برای کمک به ‌اندازه‌گیری فعالیت بیماری استفاده کنند. همچنین، وجود آنتی‌بادی dsDNA نشان‌دهنده خطر بیشتر «نفریت لوپوس» است. نفریت لوپوس نوعی التهاب کلیه است که با لوپوس رخ می‌دهد؛ بنابراین یک تست مثبت آنتی‌بادی dsDNA می‌تواند پزشکان از شرایط کلیه‌ها آگاه کند.

محدودیت‌های آزمایش: تا 25 درصد از افراد مبتلا به لوپوس، تست منفی دارند؛ بنابراین، منفی بودن آزمایش به این معنی نیست که فرد مبتلا به لوپوس نیست.

آزمایش‌های آنتی‌بادی Anti-Ro (SSA) و Anti-La (SSB)

آنتی‌بادی‌های Anti-Ro (SSA) و Anti-La (SSB) دو آنتی‌بادی هستند که معمولاً با هم یافت می‌شوند. آن‌ها در برابر پروتئین‌های اسید ریبونوکلئیک (RNA) واکنش نشان می‌دهند. آنتی باید Anti-Ro (SSA) در 24 تا 60 درصد از بیماران لوپوس یافت می‌شود. همچنین در 70 درصد افراد مبتلا به یک اختلال خود ایمنی دیگر به نام «سندرم شوگرن» نیز دیده خواهد شد.

آنتی‌بادی Anti-La (SSB) در 35 درصد از افراد مبتلا به سندرم شوگرن مشاهده می‌شود. به همین دلیل وجود این آنتی‌بادی ممکن است در تشخیص یکی از این اختلالات مفید باشد. هر دو آنتی‌بادی‌ها با «لوپوس نوزادی» مرتبط هستند. در زنان باردار، Anti-Ro (SSA) یا Anti-La (SSB) مثبت به پزشکان در موردنیاز به بررسی سلامت بر جنین در دوران بارداری هشدار می‌دهند.

محدودیت‌های آزمایش: مانند سایر آنتی‌بادی‌ها، این واقعیت که آزمایش در بسیاری از افراد مبتلا به لوپوس مثبت نیست، به این معنی خواهد بود که نمی‌توان از این آزمایش برای تشخیص نهایی لوپوس استفاده کرد. همچنین، این آزمایش بیشتر نشان‌دهنده سندرم شوگرن است تا لوپوس!

آزمایش پروتئین واکنشی سی (CRP)

پروتئین واکنشی سی پروتئینی در بدن است که می‌تواند نشانگر التهاب باشد. این آزمایش به دنبال میزان و شدت التهاب است که می‌تواند نشان‌دهنده لوپوس فعال باشد. در برخی موارد، این آزمایش می‌تواند برای نظارت بر التهاب استفاده شود. نتایج آزمایش می‌توانند نشان‌دهنده تغییرات در فعالیت بیماری یا در پاسخ به درمان باشند.

محدودیت‌های آزمایش: آزمایش پروتئین واکنشی سی برای تشخیص لوپوس خیلی مناسب نیست. همچنین، این آزمایش نمی‌تواند شعله‌ور شدن لوپوس را از عفونت تشخیص دهد. همچنین، سطح CRP با فعالیت بیماری لوپوس ارتباط مستقیمی ندارد؛ بنابراین، این آزمایش برای نظارت بر فعالیت بیماری مفید نیست.

آزمایش کمپلمان (Complement)

پروتئین‌های کمپلمان یا مکمل در التهاب نقش دارند. این آزمایش می‌تواند سطوح پروتئین‌های مکمل خاص یا کل مکمل را بررسی کند. سطح مکمل اغلب در بیماری‌های فعال، به‌ویژه بیماری کلیوی پایین است؛ بنابراین پزشکان ممکن است از این آزمایش برای سنجش یا نظارت بر فعالیت بیماری استفاده کنند.

محدودیت‌های آزمایش: مانند سایر آزمایش‌های لوپوس، آزمایش مکمل باید در چارچوب یافته‌های بالینی و سایر نتایج آزمایش انجام شود. کم بودن کمپلمان به‌خودی‌خود تشخیصی برای لوپوس محسوب نمی‌شود.

آزمایش شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC)

شمارش کامل سلول‌های خونی آزمایشی برای اندازه‌گیری سطوح سلول‌های مختلف خون است. در افراد مبتلا به لوپوس ناهنجاری ممکن است ناهنجاری در سلول‌های خونی ازجمله گلبول‌های سفید و گلبول‌های قرمز خون رخ دهد.

این آزمایش ممکن است مربوط به لوپوس، درمان‌های لوپوس یا عفونت باشد. به‌عنوان‌مثال، «لکوپنی» کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون، در حدود 50 درصد از افراد مبتلا به لوپوس دیده می‌شود. ترومبوسیتوپنی یا تعداد کم پلاکت‌ها، در حدود 50 درصد از افراد مبتلا به لوپوس نیز رخ می‌دهد. پزشکان می‌توانند از این آزمایش برای نظارت بر این مشکلات بالقوه و جدی استفاده کنند.

محدودیت‌های آزمایش: بسیاری از شرایط پزشکی دیگر نیز می‌توانند باعث ناهنجاری در تعداد سلول‌های خونی شوند؛ بنابراین آزمایش به‌تنهایی به تشخیص لوپوس کمکی نمی‌کند.

آزمایش نرخ رسوب گلبول قرمز (ESR)

نرخ رسوب گلبول قرمز سرعت حرکت گلبول‌های قرمز خون به سمت پایین لوله آزمایش را اندازه‌گیری می‌کند. هنگامی‌که التهاب وجود دارد، پروتئین‌های خون به هم می‌چسبند و سقوط می‌کنند و به‌عنوان رسوب جمع می‌شوند. هرچه گلبول‌های خون سریع‌تر سقوط کنند، التهاب بیشتر می‌شود.

آزمایش نرخ رسوب گلبول قرمز به‌عنوان نشانگر التهاب استفاده می‌شود. التهاب می‌تواند نشان‌دهنده فعالیت لوپوس باشد. این آزمایش برای نظارت بر التهاب کاربرد دارد که می‌تواند تغییرات در فعالیت بیماری یا پاسخ به درمان را نشان دهد.

محدودیت‌های آزمایش: تست ESR مختص لوپوس نیست. ازآنجایی‌که دلایل زیادی برای نتیجه مثبت در این تست وجود دارند (مانند عفونت)، این آزمایش برای تشخیص دقیق لوپوس مناسب نخواهد بود. همچنین، این تست نمی‌تواند شعله‌ور شدن لوپوس را از عفونت تشخیص دهد.

آزمایش پنل شیمی (Chemistry Panel)

پانل شیمی آزمایشی برای ارزیابی عملکرد کلیه و عملکرد کبد است. همچنین اطلاعاتی در مورد سطح الکترولیت‌ها، قند خون، کلسترول و تری گلیسیرید ارائه می‌دهد. ناهنجاری‌ها ممکن است نشان‌دهنده ایجاد عوارض ناشی از لوپوس باشند. ناهنجاری‌ها همچنین می‌توانند ناشی از درمان‌هایی برای بیماری‌های کلیوی، افزایش سطح قند خون، افزایش سطح کلسترول و بیماری کبد باشد.

نرخ فیلتراسیون گلومرولی (GFR)

نرخ فیلتراسیون گلومرولی میزان تأثیر کلیه‌ها در فیلتر کردن خون برای از بین بردن مواد زائد را اندازه‌گیری می‌کند که می‌توان آن را در گزارش خون یافت. نرخ فیلتراسیون گلومرولی شامل سطح کراتینین، سن، جنسیت و نژاد است. اگرچه تست‌های جدیدتر GFR در حال حذف تدریجی نژاد هستند اما موضوع نژاد در این تست می‌تواند بیماری کلیوی را تشخیص دهد.

آزمایش ادرار برای تشخیص لوپوس

علاوه بر آزمایش خون که برای تشخیص و نظارت بر لوپوس استفاده می‌شود، پزشکان از آزمایش ادرار برای تشخیص و نظارت بر اثرات لوپوس بر کلیه‌ها استفاده می‌کنند. این تست‌ها شامل موارد زیر هستند:

• پروتئین ادرار میکروآلبومینوری: این آزمایش‌ها میزان پروتئین یا آلبومین ادرار را اندازه‌گیری می‌کنند. حتی مقدار کم ممکن است خطر ابتلا به بیماری لوپوس را نشان دهد.
• پاکسازی کراتینین: این آزمایش میزان تأثیر کلیه‌ها در فیلتر کردن خون برای از بین بردن مواد زائد را اندازه‌گیری می‌کند که با ادرار جمع‌آوری‌شده در یک دوره 24 ساعته انجام می‌پذیرد.
• آنالیز ادرار: از آنالیز ادرار می‌توان در غربالگری بیماری کلیوی استفاده کرد. وجود پروتئین، گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و گچ‌های سلولی ممکن است نشان‌دهنده بیماری لوپوس باشند.

آزمایش بیوپسی برای تشخیص لوپوس

بیوپسی پوست به‌منظور تشخیص لوپوس پوستی یا لوپوس اریتماتوز جلدی (CLE)، نمونه‌های بافت پوست زیر میکروسکوپ (مطالعه بافت‌شناسی) و همچنین مطالعه ایمونوفلورسانس مستقیم آنالیز می‌شوند. تشخیص لوپوس پوستی بر اساس سه نکته زیر انجام می‌شود:

• یافته‌های بالینی تشخیص ضایعات: مهم است که این یافته‌ها توسط یک متخصص پوست باتجربه کافی در لوپوس پوستی معاینه شوند زیرا ضایعات را می‌توان به‌راحتی با ضایعات سایر بیماری‌های پوستی رایج اشتباه گرفت.
• یافته‌های بافت‌شناسی میکروسکوپی ضایعات: مهم است که بیوپسی‌ها توسط متخصص پاتولوژیست ضایعات پوستی موردبررسی قرار گیرد. ویژگی‌های تشخیصی زیر میکروسکوپ در ضایعات پوستی مخصوص لوپوس پوستی بسیار بیشتر از ضایعات غیراختصاصی لوپوس پوستی هستند.
• یافته‌های ایمونوفلورسانس مستقیم: این یک تکنیک ویژه معاینه میکروسکوپی ضایعات پوستی است. این آزمایش اغلب منفی است اما زمانی که نتایج مثبت باشند، برای تشخیص لوپوس پوستی بسیار مفید خواهند بود. این تست به‌ویژه برای تشخیص لوپوس پوستی مزمن بسیار مؤثر است.

بیوپسی کلیه در بیماران مبتلا به نفریت لوپوس جهت تعیین شدت التهاب، وسعت جای زخم و ایجاد مناسب‌ترین درمان کمک می‌کند. این آزمایش با استفاده از بی‌حسی موضعی انجام می‌شود. با استفاده از یک سوزن مخصوص، یک قطعه بسیار کوچک به طول 2 تا 3 سانتی‌متر از کلیه (عموماً کلیه سمت چپ) برداشته می‌شود تا زیر میکروسکوپ آنالیز شود. بیمار باید به پشت دراز بکشد و از دستورات تیم پزشکی پیروی کند.

مانند هر روش پزشکی دیگری ممکن است این تست عوارضی زیر را به همراه داشته باشد:

• ظاهر شدن خون در ادرار در 24 تا 48 ساعت اول
• ناراحتی جزئی در اطراف محل برداشت قطعه کوچک
• فیستول شریانی وریدی که ارتباط بین شریان و ورید است که عموماً بدون علامت بوده و به‌خودی‌خود درمان می‌شود.
• خونریزی اطراف کلیه که نیاز به مداخله جراحی دارد زیرا معمولاً خودبه‌خود برطرف نمی‌شود.

کلام آخر

برای دستیابی به یک تشخیص قطعی و انجام مطالعات علمی، بسیاری از پزشکان از انواع آزمایش لوپوس برای تشخیص این عارضه استفاده می‌کنند. آزمایش‌هایی که بیشتر مورداستفاده قرار می‌گیرند، همان‌هایی هستند که ما در این مقاله آن‌ها را شرح دادیم. روماتولوژیست با بررسی نتایج تعدادی از این آزمایش‌ها، نوع و شدت بیماری لوپوس را ارزیابی می‌کند. سپس برنامه درمانی مناسب را به بیمار ارائه می‌دهد.