بیماری تب روماتیسمی چیست؟

تب روماتیسمی یکی از عوارض مرتبط با استرپتوکوک گلو است. این یک بیماری نسبتاً جدی است و معمولاً در کودکان بین 5 تا 15 سال ظاهر می‌شود. با این حال، نوجوانان و بزرگسالان نیز به این بیماری مبتلا می‌شوند. هنوز هم تب روماتیسمی در مکان‌هایی مانند آفریقای جنوبی و جنوب آسیا و در میان جمعیت خاصی در استرالیا و نیوزیلند رایج است. به هر روی، اگر می‌خواهید درباره این عارضه بیشتر بدانید با وبلاگ دکتر الویس مرادخان همراه باشید.

معرفی بیماری تب روماتیسمی

تب روماتیسمی (Acute Rheumatic Fever) یک بیماری روماتولوژی است که پس از عفونت گلو در استرپتوکوک گروه A رخ می‌دهد. چنین واکنشی به گلودرد استرپتوکوکی باعث ایجاد ضایعات التهابی در بافت پیوندی، قلب، مفاصل و رگ‌های خونی اندام‌های مختلف و بافت زیرپوستی می‌شود.

این بیماری از سال 1500 وجود داشته است اما ارتباط بین عفونت گلو و بروز علائم تب روماتیسمی تا دهه 1880 هنوز کش نشده بود. گلودرد بعداً در دهه 1900 با تب و بثورات ناشی از اگزوتوکسین‌های استرپتوکوکیهمراه بود. قبل از در دسترس بودن پنی سیلین، تب روماتیسمی یکی از دلایل اصلی مرگ در کودکان و یکی از دلایل اصلی بیماری قلبی اکتسابی در بزرگسالان بود.

این بیماری علائم بسیاری دارد و می‌تواند قسمت‌های مختلف بدن از جمله قلب، مفاصل، پوست و مغز را تحت تأثیر قرار دهد. هیچ آزمایش تشخیصی واحدی برای تب روماتیسمی وجود ندارد، بنابراین معیارهای اصلاح شده انجمن قلب (که اولین بار در سال 1944 منتشر و در سال 1992 اصلاح شد)، پزشک را در تشخیص صحیح راهنمایی می‌کند.

علت بیماری تب روماتیسمی

بین برخی از عفونت‌های استرپتوکوکی و تب روماتیسمی ارتباط مستقیم وجود دارد. به طور معمول، تب روماتیسمی با عفونت گلو ناشی از باکتری‌های استرپتوکوک بتا همولیتیک گروه A (استرپتوکوک گلو، GABHS  یا GAS) همراه است.

این باکتری در برخی افراد باعث ایجاد یک واکنش التهابی خود ایمنی (آنتی بادی‌هایی که به سلول‌های خود میزبان حمله می‌کنند)، می‌شود که منجر به بی‌شماری از علائم و نشانه‌ها خواهد شد که توسط معیارهای اصلاح شده جونز توصیف شده است.

عفونت‌های گلوگاهی استرپتوکوکی مسری هستند اما تب روماتیسمی اینگونه نیست! علائم تب روماتیسمی معمولاً طی دو تا سه هفته پس از عفونت با باکتری‌های استرپتوکوکی ایجاد می‌شوند و معمولاً اولین علائم درد مفاصل یا آرتروز هستند.

علائم و نشانه‌های تب روماتیسمی

همانطور که در بالا ذکر شد، علائم مرتبط با تب روماتیسمی توسط معیارهای جونز تعیین شده‌اند که شامل موارد زیر هستند:

• میوکاردیت (التهاب قلب): این نشانه در 60 درصد بیماران رخ می‌دهد. شدیدترین علامت تب روماتیسمی حاد است و می‌تواند منجر به آسیب دائمی دریچه‌های قلب، خود عضله قلب یا بافت اطراف آن شود (پریکارد). این تأثیرات می‌توانند زندگی بیمار را تهدید کنند.
• پلی آرتریت (التهاب مفصل): معمولاً اولین علائم تب روماتیسمی حاد است که در 45 درصد بیماران رخ می‌دهد. مفاصل بزرگ (زانو، مچ پا و آرنج) بیشتر درگیر هستند. درد ممکن است نسبتاً زیاد باشد.
• اریتم مارژیناتوم: نوعی بثورات است که در 5 درصد بیماران رخ می‌دهد. بثورات موج‌دار هستند و ظاهری شبیه به مارپیچی (سرپیژینوس) دارند که دارای مرزهای مشخص قرمز یا حاشیه هستند. بثورات خارش‌دار و دردناک نیستند ولی د تمان بدن گسترش می‌یابند و سایر اندام‌ها را درگیر می‌کند.
• کره سیدنهام: در 30 درصد بیماران رخ می‌دهد و یک اختلال حرکتی است كه شامل حرکات غیر قابل كنترل، بی‌هدف، فرار صورت و بازوها می‌باشد. این عارضه همچنین رقص سنت ویتوس نامیده می‌شد که به نام حامی مقدس رقصندگان شیدایی در قرون وسطی نامگذاری شد. این اختلال حرکتی مشخصه تب روماتیسمی حاد می‌باشد و ممکن است با اختلالات عاطفی و رفتارهای نامناسبی همراه باشد. این اختلال حرکتی ممکن است ماه‌ها پس از عفونت گلو ظاهر شود.
• برخی از افراد مبتلا توده‌های کوچک و بدون دردی در زیر پوست دارند که بیشتر در مچ دست، آرنج و زانو دیده می‌شوند. این موارد در حدود 2 درصد افراد مبتلا وجود دارند.

سایر معیارها شامل موارد زیر هستند:

1. تب: اغلب در حین عفونت حاد با استرپتوكز گروه A وجود دارد و در مرحله اولیه تب روماتیسمی حضور خواهد داشت.
2. آرترولژی: دردهای مفصلی بدون اثبات تورم، گرما یا تغییرات پوستی همراه است.
3. تغییرات آزمایشگاهی غیراختصاصی التهاب: افزایش سطح گلبول‌های سفید خون (WBC)، افزایش میزان رسوب گلبول‌های قرمز (ESR) و افزایش پروتئین واکنش پذیر (CRP).
4. تغییرات مشخص در الکتروکاردیوگرام (ECG)

عوارض بیماری تب روماتیسمی

نگران کننده‌ترین عوارض بیماری تب روماتیسمی، ماهیت قلبی دارند. بیماران مبتلا به تب روماتیسمی که دچار کاردیت شده، ممکن است دچار نقص عملکرد طولانی مدت قلب شوند و اغلب دریچه میترال یا دریچه آئورت تحت تأثیر قرار می‌گیرند.

برای بیمارانی که به داروها پاسخ نمی‌دهند، تعویض دریچه جراحی ممکن است لازم باشد. فیبریلاسیون دهلیزی (ضربان قلب سریع نامنظم) و نارسایی قلبی می‌تواند رخ دهد. كره سيدنهام می‌تواند دشوارترین عارضه برای درمان باشد و افراد مبتلا به این عارضه ممکن است مجدداً دچار اختلال حرکتی شوند. تعداد کمی از افراد در معرض عفونت مجدد با GABHS بسیار حساس هستند و ممکن است نیاز به درمان آنتی بیوتیکی مادام العمری داشته باشند.

تشخیص تب روماتیسمی

فرد باید سابقه عفونت با باکتری‌های استرپتوکوکی گروه A را داشته باشد یا با استفاده از اسناد آزمایشگاهی (به عنوان مثال، آزمایش سریع استرپتوکوک) یا فرهنگ استرپتوکوک مثبت، باید دارای دو یافته اصلی یا یک عمده و دو جزئی معیارهای اصلاح شده جونز باشد.

درمان تب روماتیسمی

اولین قدم در درمان تب روماتیسمی، ریشه کن کردن باکتری‌ها (معمولاً با پنی سیلین) می‌باشد که در ابتدا باعث پاسخ ایمونولوژیک شده است. برای بیماران آلرژیک به پنی سیلین، گزینه‌های دیگری مانند اریترومایسین آزیترومایسین یا عضوی از خانواده سفالوسپورین وجود دارند.

اطمینان از اینکه بیماران برای عفونت حاد تحت درمان قرار می‌گیرند، مهم است، اما با شروع پاسخ ایمونولوژیک لزوماً روند تب روماتیسمی تغییر نخواهد کرد. پزشک در مورد بهترین گزینه درمانی برایتان تصمیم خواهد گرفت. آسپرین یا داروهای مرتبط با آسپرین دردهای مفصلی را درمان می‌کنند. ممکن است لازم باشد از دوزهای بسیار بالایی برای کاهش علائم استفاده کنید. برای پروتکل‌های درمانی با یک متخصص اطفال مشورت کنید.

استروئیدهای با دوز بالا کاردیت را درمان می‌کنند اما ممکن است استفاده از داروهای قلبی دیگر برای کنترل التهاب قلب ضروری باشند. متخصصان مراقبت‌های بهداشتی در ابتدا این شرایط جدی را در بیمارستان مدیریت می‌کنند. چالش برانگیزترین و غیرقابل پیش بینی‌ترین علامت برای درمان بیماری رقصاک (حرکات غیرارادی) است.

این دارو اغلب به داروهای ضد روان پریشی مانند ‌هالوپریدول (هالدول) پاسخ می‌دهد اما ممکن است برای مدت طولانی ادامه یابد. برای بیمارانی که مبتلا به کره سیدنهام هستند، این علائم می‌توانند سخت ترین علائم باشند زیرا شامل حرکات غیرارادی هستند و می‌توانند در فعالیت‌های روزمره تداخل ایجاد کنند. این افراد باید از داروهای آنتی بیوتیک مزمن طولانی مدت برای جلوگیری از عود عفونت استرپتوکوک استفاده کنند زیرا عفونت استرپتوکوک مکرر ممکن است باعث عود مجدد کره سیدنهام شود.

پیشگیری از تب روماتیسمی

پیشگیری از تب روماتیسمی مستلزم شناخت و تشخیص عفونت‌های استراتیوی گلو در گروه A  و آنتی بیوتیک درمانی مناسب است. در کودکان 5 تا 15 سال، عفونت‌های استراتیوی گلو بسیار شایع میهستند و به صورت یک حمله ناگهانی، گلو درد، تب، سردرد و شکم درد ظاهر می‌شود.

به طور کلی، بیماران مبتلا به استرپتوکوک گلو علائمی مانند آبریزش بینی، گرفتگی بینی، سرفه یا علائم دیگری که بیشتر با عفونت تنفسی فوقانی معمول (URI  یا سرماخوردگی) مشاهده می‌شوند، ندارند. بیشتر دلایل گلودرد باکتریایی نیستند اما ویروسی هستند، خطر تب روماتیسمی را ندارند و با آنتی بیوتیک قابل درمان نیستند.

علاوه بر این، هنگامی که فرد پس از عفونت استرپتوکوکی گلو دچار تب روماتیسمی می‌شود، در معرض خطر قسمت‌های بعدی تب روماتیسمی در طی عفونت‌های استراتیوی گلو باقی می‌ماند. این افراد ممکن است نیاز به پیشگیری طولانی مدت مزمن (درمان پیشگیرانه) با آنتی بیوتیک را داشته باشند. محققان همچنان به تولید واکسن علیه عفونت استرپتوکوکی بتا همولیتیک گروه A ادامه می‌دهند، اما در حال حاضر هیچ واکسنی در دسترس نیست!

متخصصان بیماری‌های عفونی بر اهمیت جلوگیری از بروز دوره‌های مکرر تب روماتیسمی حاد تأکید می‌کنند. چندین گزینه وجود دارند که از تزریق طولانی مدت پنی سیلین به طور ماهیانه تا آنتی بیوتیک خوراکی روزانه متفاوت هستند. این رهنمودها در حال حاضر یک رژیم آنتی بیوتیکی پیشگیری کننده را برای بیماران بدون کاردیت به مدت 5 سال یا تا 21 سال (هر کدام طولانی‌تر) توصیه می‌کنند.

برای کسانی که به کاردیت مبتلا هستند اما بیماری قلبی باقیمانده ندارند، پیشگیری باید به مدت 10 سال یا تا بزرگسالی باشد (هر کدام طولانی‌تر باشد). به کسانی که به دلیل کاردیت بیماری قلبی باقیمانده دارند، توصیه می‌شود تا 40 سالگی از پروفیلاکسی آنتی بیوتیک استفاده کنند و برخی از متخصصان درمان مادام العمر را توصیه می‌کنند.

چشم انداز بیماران مبتلا به تب روماتیسمی

اگر کودک به یک مورد شدیدی مبتلا شود، اثرات طولانی‌مدت تب روماتیسمی می‌تواند ناتوان کننده باشد. برخی از آسیب‌های ناشی از این بیماری، ممکن است تا سال‌ها بعد نمایان نشود. با بزرگ‌تر شدن کودک از تأثیرات طولانی مدت آن آگاه باشید. اگر فرزندتان آسیب طولانی مدت مربوط به تب روماتیسمی را تجربه می‌کند، مهم است که او را نزد یک پزشک ماهر ببرید.

دکتر الویس مرادخان – فوق تخصص روماتولوژی