تب مدیترانه‌ای فامیلیال یا FMF چیست؟

تب مدیترانه‌ای فامیلیال (FMF)  یک بیماری ژنتیکی نادر است که در خانواده‌ها دیده می‌شود. بیشتر اوقات، این عارضه افرادی را مبتلا می‌کند که اجداد آن‌ها از کشورهای اطراف دریای مدیترانه و خاورمیانه آمده‌اند. این مورد شامل گروه‌های قومی مانند عرب، ارمنی، یهودی یا آفریقای شمالی، ترک، یونانی و ایتالیایی است.

تب مدیترانه ای فامیلیال شایع‌ترین سندرم خود التهابی است. این سندرم تب دوره‌ای ارثی نیز نامیده می‌شود. تقریباً همه مبتلایان به تب مدیترانه‌ای فامیلیال، تب‌های دوره‌ای را قبل از 20 سالگی تجربه می‌کنند سه چهارم افراد مبتلا به این بیماری اولین دوره‌های خود را قبل از 10 سالگی تجربه کرده‌اند. برای شناخت بیشتر این عارضه که در دسته بیماری‌های روماتولوژی قرار می‌گیرد، با وبلاگ دکتر الویس مرادخان همراه باشید.

تب مدیترانه‌ای چیست؟

تب مدیترانه ای فامیلیال یا FMF، یک بیماری ارثی است که با دوره‌های مکرر التهاب دردناک در شکم، قفسه سینه یا مفاصل مشخص می‌شود. این دوره‌ها اغلب با تب و گاهی اوقات سردرد همراه هستند.

گاهی اوقات ممکن است التهاب در سایر قسمت‌های بدن مانند قلب و غشای اطراف مغز و نخاع و در مردان در بیضه‌‌ها رخ دهد. در حدود نیمی از افراد مبتلا، حملاتی با علائم و نشانه‌های خفیف ایجاد می‌شوند.

اولین قسمت بیماری در این عارضه، معمولاً در کودکی یا سال‌های نوجوانی اتفاق می‌افتد، اما در برخی موارد حمله اولیه خیلی دیرتر در زندگی فرد رخ می‌دهد. مدت زمان بین حملات نیز متغیر است و می‌تواند از چند روز تا چند ماه متغییر باشند.

در این دوره‌ها، افراد مبتلا معمولاً هیچ علائم و نشانه‌ای در رابطه با این بیماری ندارند. با این حال، بدون درمان برای جلوگیری از حملات و عوارض، تجمع رسوبات پروتئینی (آمیلوئیدوز) در اندام‌ها و بافت‌های بدن ممکن است رخ دهد، به ویژه در کلیه‌ها که می‌تواند منجر به نارسایی آنها شود.

علائم و نشانه‌های تب مدیترانه ای فامیلیال

بیماری تب مدیترانه ای فامیلیال (FMF)  با دوره‌های مکرر تب همراه با درد در شکم، قفسه سینه، مفاصل، لگن یا عضلات مشخص می‌شود. دوره‌‎ها ممکن است با بثورات پوستی یا سردرد و بندرت پریکاردیت و مننژیت همراه باشند. آمیلوئیدوز که می‌تواند به نارسایی کلیه منجر شود، شدیدترین عارضه‌ای است که می‌تواند در صورت عدم درمان تب مدیترانه ای رخ دهد.

در برخی موارد، آمیلوئیدوز اولین علامت بیماری در فرد است. علائم معمولاً حدود یک تا سه روز طول می‌کشند و زمان بین قسمت‌های مختلف علائم می‌توانند از روزها به سال‌ها متفاوت باشند. قسمت اول معمولاً در دوران کودکی یا سال‌های نوجوانی اتفاق بیافتد. در بعضی موارد، قسمت اول خیلی دیرتر در زندگی رخ می‌دهد. اکثر افراد مبتلا به FMF اولین قسمت خود را تا سن 20 سالگی تجربه می‌کنند.

در زیر علائمی که ممکن است افراد مبتلا به این بیماری داشته باشند، ذکر شده‌اند.

80 تا 99 درصد افراد این علائم را دارند:

• درد شکم
• آرترولژی
• یبوست
• تب
• میالژی
• تهوع و استفراغ

30 تا 79 درصد افراد این علائم را دارند:

• درد قفسه سینه
• اسهال
• اریتم
• لکوپلاکیای دهانی
• پلوریت
• پروتئینوریا
• تشنج

5 تا 29 درصد افراد این علائم را دارند:

• نارسایی حاد کبدی
• آریتمی
• آسیت
• افزایش میزان رسوب گلبول‌های قرمز
• سکته‌های گوارشی
• انسداد روده
• لنفادنوپاتی
• سوء جذب
• مننژیت
• سکته قلبی
• نفروکلسینوز
• نفروپاتی
• سندرم نفروتیک
• ارکیت یا التهاب بیضه
• آرتروز
• پانکراتیت
• ورم پدال
• پریکاردیت
• پریتونیت
• بثورات پوستی
• اسپلنومگالی
• واسکولیت

یک تا چهار درصد افراد این علائم را دارند:

• آرتروز
• یبوست مزمن
• بیماری کرون
• درد شکمی اپیزودیک
• تب
• آمیلوئیدوز کلیه
• استفراغ
• وراثت اتوزومال مغلوب
• شروع کودکی
• افزایش سطح پروتئین واکنش پذیر C
• سردرد
• هپاتومگالی
• شروع شیرخوارگی
• شروع نوجوانی
• لکوسیتوز
• نوتروفیلی
• پلورال افیوژن
• شروع بزرگسالی

علائم از فردی به فرد دیگر متفاوت هستند. افراد مبتلا به این بیماری ممکن است تمام علائم ذکر شده را نداشته باشند. ناگفته نماند، این اطلاعات از پایگاه داده‌ای به نام Human Phenotype Ontology (HPO) تهیه شده‌اند.

علت تب مدیترانه ای فامیلیال

تب مدیترانه فامیلیال معمولاً در اثر تغییر در هر دو نسخه از ژن MEFV فرد ایجاد می‌شود. به تغییر ژن‌هایی که مسئول ایجاد بیماری هستند، جهش نیز گفته می‌شود. انواع جهش معمولاً از یک یا هر دو والدین به ارث می‌رسند. بیش از 80 نوع مختلف جهش در ژن MEFV شناخته شده‌اند که باعث بیماری تب مدیترانه ای فامیلیال می‌شوند.

ژن MEFV به طور معمول دستورالعمل‌هایی برای ساخت پروتئینی به نام پیرین ارائه می‌دهد که در گلبول‌های سفید خون به نام گرانولوسیت یافت می‌شود. تصور می‌شود که این پروتئین نقشی در کنترل التهاب دارد.

التهاب زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی بدن مولکول‌های سیگنالینگ و گلبول‌های سفید را به محل آسیب یا بیماری بفرستد و در صورت عدم نیاز به پیرین، ممکن است روند التهابی را متوقف یا کند کند. وقتی ژن MEFV جهش یافته باشد و پیرین به درستی تشکیل نشود یا به درستی کار نکند، التهاب آن طور که باید تنظیم نخواهد شد. تصور می‌شود که این مورد منجر به التهاب دردناک، بثورات و تب می‌شود.

تأثیر وراثت در تب مدیترانه ای فامیلیال

تب مدیترانه فامیلیال تقریباً همیشه به صورت «اتوزومی غالب» به ارث می‌رسد. این بدان معناست که برای تحت تأثیر قرار گرفتن فرد باید جهش در هر دو نسخه ژن مسئول در هر سلول وجود داشته باشد.

والدین فرد مبتلا معمولاً هرکدام یک نسخه جهش یافته از ژن را دارند که از آن به عنوان ناقل یاد می‌شود. ناقلین به طور معمول علائم و نشانه‌های بیماری را از خود نشان نمی‌دهند. وقتی دو ناقل با شرایط اتوزومال غالب صاحب فرزند می‌شوند، کودک ممکن است شرایط زیر را به ارث ببرد:

• 25 درصد احتمال ابتلا به بیماری
• 50 درصد شانس ناقل بودن
• 25 درصد شانس نداشتن بیماری و ناقل بودن

در موارد نادر، به نظر می‌رسد بیماری تب مدیترانه ای فامیلیال به روشی اتوزومال غالب به ارث می‌رسد. این بدان معناست که برای تحت تأثیر قرار گرفتن فرد، به جهش فقط در یک نسخه از ژن مسئول در هر سلول نیاز است.

در برخی موارد، فرد مبتلا جهش را از والدین مبتلا به ارث می‌برد. موارد دیگر ممکن است ناشی از جهش‌های جدید (de novo) در ژن باشد. فردی با بیماری تب مدیترانه فامیلیال غالب اتوزومال، 50 درصد احتمال انتقال ژن جهش یافته به هر کودک را دارد. در برخی موارد، ممکن است این بیماری در واقع اتوزومی غالب باشد.

تشخیص تب مدیترانه‌ای فامیلیال

در تشخیص تب مدیترانه فامیلیال، پزشکان عوامل مختلف زیر را در نظر می‌گیرند:

• اینکه آیا فرد علائم بیماری دارد یا علائم عود کرده‌اند یا خیر!
• پاسخگویی فرد به درمان کلشی سین (Colchicine)
• تاریخچه پزشکی و نسب خانوادگی
• نتایج آزمایش ژنتیکی

آزمایش کردن موارد زیر نیز می‌تواند برای تشخیص تب مدیترانه فامیلیال مفید باشند:

• افزایش تعداد گلبول‌های سفید خون که نشانه‎ای از پاسخ ایمنی هستند.
• افزایش میزان رسوب گلبول‌های قرمز (ESR) که نشانه‌ای از پاسخ التهابی هستند.
• افزایش فیبرینوژن پلاسما که به توقف خونریزی کمک می‌کنند. مقدار زیاد نشان می‌دهد که ممکن است مشکلی در این مکانیسم وجود داشته باشد.
• افزایش هاپتوگلوبین سِرم که نشان می‌دهد سلول‌های قرمز خون در حال از بین رفتن هستند.
• افزایش پروتئین واکنش پذیر C که نوع خاصی از پروتئین تولید شده توسط کبد است که فقط در دوره‌های التهاب حاد وجود دارد.
• افزایش آلبومین در ادرار که می‌تواند از علائم بیماری کلیه باشد، همراه با هماچوری میکروسکوپی (مقدار میکروسکوپی خون در ادرار).

درمان تب مدیترانه فامیلیال یا FMF

هدف از درمان تب مدیترانه ای فامیلیال کنترل علائم است زیرا درمانی برای این بیماری وجود ندارد. درمان یک دوره حاد ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• محلول نمکی داخل وریدی برای آبرسانی
• داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAID) برای تب و دوره‌های التهابی
• NSAID‌ها، پاراستامول یا دیپیرون برای تسکین درد
• درمان روتین بیماری مرحله نهایی کلیه (نارسایی کلیه) از جمله پیوند کلیه

بسته به شدت بیماری یا وجود جهش‌های خاص، ممکن است به درمان مادام العمر با کلشی سین نیاز باشد. کلشی سین از حملات التهابی و رسوب آمیلوئید جلوگیری می‌کند. کسانی که فقط به طور خفیف به این بیماری مبتلا شده‌اند (با حملات التهابی نادر)، ممکن است تحت درمان با کلشی سین قرار گرفته یا هر شش ماه از نظر وجود پروتئین در ادرار تحت کنترل قرار گیرند (پروتئینوریا).

افراد دیگر فقط در صورت بروز دوره‌های التهابی شدید و یا پروتئینوری در نتیجه آمیلوئیدوز، ممکن است با کلشی سین درمان شوند. کسانی که به کلشی سین خوراکی پاسخی نمی‌دهند، ممکن است به کلشی سین داخل وریدی یا یکی از چندین داروی‌های دیگر پاسخ دهند.

کلشی سین به عنوان درمان یک حمله حاد تب مدیترانه ای فامیلیال خیلی مؤثر نیس!. ممکن است درمان‌های دیگری نیز برای این بیماری وجود داشته باشند که در اروپا و سایر نقاط جهان مورد تأیید قرار گرفته‌اند.

در صورت شروع کلشی سین قبل از ایجاد پروتئینوری، افراد مبتلا به بیماری تب مدیترانه فامیلیال که با کلشی سین روزانه سازگار هستند، احتمالاً می‌توانند طول عمر طبیعی داشته باشند. حتی با آمیلوئیدوز، استفاده از کلشی سین، دیالیز و پیوند کلیه باید عمر بیمار را بیش از 50 سال افزایش دهد.

آیا تب مدیترانه ای خطرناک است؟

با درمان زودهنگام و منظم، افراد مبتلا به FMF می توانند یک عمر طبیعی داشته باشند و حتی ممکن است بدون علائم زندگی کنند. اگر بیمار دچار نارسایی کلیه شود (که ممکن است در صورت درمان نشدن یا پاسخ ندادن به درمان منجر به این بیماری شود) این بیماری بالقوه تهدید کننده زندگی است.

زندگی بیماران مبتلا به تب مدیترانه ای فامیلیال

داشتن تب مدیترانه فامیلیال به این معناست که بیمار باید برای جلوگیری و کنترل التهاب داروهای خود را به صورت مادام العمر مصرف کند. با درمان مناسب می‌توان با این بیماری تا سال‌ها زندگی طبیعی و کاملی داشت.

سوالات متداول تب مدیترانه ای فامیلیال:

• علائم بیماری تب مدیترانه‌ای فامیلیال چیست؟

علائم این بیماری شامل : درد شکم ، یبوست ، تب ، تهوع و استفراغ در بعضی افراد شامل : درد قفسه سینه ، اسهال ، تشنج ، اریتم و موارد دیگر می باشد.

• آیا بیماری تب مدیترانه‌ای فامیلیال کشنده است؟

در بعضی افراد این بیماری علائمی ندارد ولی درصورت مشاهده با درمان زود هنگام می توانید یک عمر طبیعی داشته باشید و می توان گفت این بیماری بالقوه تهدید کننده زندگی است .

• برای درمان این بیماری به چه پزشکی مراجعه کنم؟

به پزشک فوق تخصص روماتولوژی جهت بررسی علایم خود مراجعه نماید.

• علل بروز بیماری تب مدیترانه‌ای فامیلیال چیست؟

تب مدیترانه ای نتیجه ای یک جهش ژنی از پدر و مادر به شخص منتقل می شود و باعث مشکلات التهابی و بروز تب می شود .

• داروهای متداول برای درمان این بیماری کدامند؟

داروهای مورد استفاده برای کنترل این بیماری عبارتند از : کلشیسین ، داروهای ضد التهابی می باشد برای هر مرحله از این بیماری پزشک داروهای مورد نیاز را تجویز می کند .

• چه آزمایشهایی برای تشخیص این بیماری لازم است ؟

بهترین راه تشخیص آزمایش ژنتیکی است که میزان تعداد گلبول های سفید خون و میزان رسوب گلبول های قرمز و میزان پلاسما و موارد دیگر مورد بررسی قرار می گیرد.

• آیا ورزش در درمان این بیماری موثر است؟

این بیماری در سنین پایین و برای کودکان اتفاق می افتد و ورزش اصلا توصیه نمی شود.

• آیا این بیماری واگیردار است؟

خیر این بیماری واگیردار و مسری نیست.

• آیا این بیماری ارثی است؟

می توان گفت که این بیماری ارثی است درواقع یک اختلال خود التهابی ژنتیکی است که باعث می شود التهاب دردناک و تب مکرر در شکم ، ریه ها و مفاصل داشته باشید.

• تاثیر این بیماری بر زنان باردار چگونه است ؟

توصیه که به شما خانم های می شود قبل ازاینکه اقدام به بارداری کنید نیازمند آزمایش های غربالگری ژنتیک می باشید که برای سنین 35 به بالا ضروری می باشد زیرا در معرض خطر بیشتری برای مشکلات حاملگی هستند .

فوق تخصص روماتولوژی