بیماری قند یا دیابت
دیابت یک بیماری مزمنی است که وقتی پانکراس دیگر قادر به تولید انسولین نیست یا بدن نمی‌تواند از انسولین تولیدی خود به خوبی استفاده کند، رخ می‌دهد. انسولین هورمونی است که توسط پانکراس ساخته می‌شود و مانند یک کلید عمل می‌کند تا گلوکز از ماده غذایی که می‌خوریم از جریان خون به سلول‌های بدن منتقل شود تا انرژی تولید کند.
تمام غذاهای کربوهیدرات دار به گلوکز در خون تجزیه می‌شوند. انسولین به گلوکز کمک می‌کند تا وارد سلول‌ها شود. عدم توانایی تولید انسولین یا استفاده موثر از آن منجر به افزایش سطح گلوکز در خون می‌شود (معروف به هیپرگلیسمی). در مدت طولانی، سطح بالای گلوکز با آسیب به بدن و نارسایی اندام‌ها و بافت‌های مختلفی همراه است. برای شناخت بیشتر این عارضه با وبلاگ دکتر الویس مرادخان همراه باشید.
بیماری قند یا دیابت چیست؟
دیابت یک بیماری مزمن و متابولیکی است که با افزایش سطح گلوکز خون (یا قند خون) مشخص می‌شود و با گذشت زمان منجر به آسیب جدی به قلب، رگ‌های خونی، چشم‌ها، کلیه‌ها و اعصاب خواهد شد. شایع‌ترین آن دیابت نوع 2 است که معمولاً در بزرگسالان وجود دارد که در صورت مقاومت بدن در برابر انسولین یا تولید انسولین کافی ایجاد نمی‌شود.
در سه دهه گذشته شیوع دیابت نوع 2 در کشورها از همه سطح درآمد به طرز چشمگیری افزایش یافته است. دیابت نوع 1 که زمانی به عنوان دیابت نوجوان یا دیابت وابسته به انسولین شناخته می‌شود، یک بیماری مزمنی است که در آن پانکراس به تنهایی انسولین کمی تولید می‌کند یا به هیچ وجه انسولین تولید نمی‌کند.
برای افراد مبتلا به دیابت، دسترسی به درمان‌های مقرون به صرفه، از جمله انسولین، برای بقای آن‌ها امری حیاتی است. یک هدف توافق جهانی وجود دارد، این که افزایش دیابت و چاقی را تا سال 2025 متوقف کند.
حدود 422 میلیون نفر در سراسر جهان مبتلا به دیابت هستند که اکثریت آن‌ها در کشورهایی با درآمد کم و متوسط زندگی می‌کنند و سالانه 1.6 میلیون مرگ به طور مستقیم به دیابت نسبت داده می‌شود. طی چند دهه گذشته هم تعداد موارد و هم شیوع دیابت به طور پیوسته در حال افزایش است.
انواع قند یا دیابت
سه نوع اصلی دیابت شامل موارد زیر هستند:
- دیابت نوع 1: می‌تواند در هر سنی ایجاد شود، اما بیشتر در کودکان و نوجوانان رخ می‌دهد. هنگامی که به دیابت نوع 1 مبتلا هستید، بدن انسولین بسیار کمی تولید می‌کند یا به هیچ وجه انسولین تولید نمی‌کند، این بدین معنی است که شما برای کنترل سطح گلوکز خون در روز به تزریق انسولین نیاز دارید.
- دیابت نوع 2: بیشتر در بزرگسالان دیده می‌شود و حدود 90 درصد موارد دیابت را شامل می‌شود. هنگامی که به دیابت نوع 2 مبتلا هستید، بدن از انسولین تولیدی خود به خوبی استفاده نمی‌کند. سنگ بنای درمان دیابت نوع 2، سبک زندگی سالم شامل افزایش فعالیت بدنی و رژیم غذایی سالم است. با این حال، با گذشت زمان، بیشتر افراد مبتلا به دیابت نوع 2 برای کنترل سطح گلوکز خون خود به داروهای خوراکی یا انسولین نیاز دارند.
- دیابت حاملگی (GDM): نوعی دیابت است که از گلوکز خون بالا در دوران بارداری تشکیل شده و مادر و کودک را با عوارضی همراه می‌کند. GDM معمولاً پس از بارداری از بین می‌رود، اما زنان مبتلا و فرزندان آن‌ها در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به دیابت نوع 2 در زندگی قرار دارند.
علت بیماری قند یا دیابت
تولید ناکافی انسولین (کاملاً یا به نسبت نیازهای بدن): تولید انسولین معیوب (که غیر معمول است) یا عدم توانایی سلول‌ها در استفاده صحیح و موثر از انسولین منجر به افزایش قند خون و دیابت می‌شود. این شرایط اخیر، بیشتر سلول‌های عضله و بافت‌های چربی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و منجر به ایجاد بیماری معروف به مقاومت به انسولین می‌شود. این مسئله اصلی در دیابت نوع 2 است.
کمبود مطلق انسولین: با فرآیند مخربی که بر سلول‌های بتا تولید کننده انسولین در پانکراس تأثیر می‌گذارد، اصلی ترین اختلال در دیابت نوع 1 است. در دیابت نوع 2، کاهش مداوم سلول‌های بتا نیز وجود دارد که به روند افزایش قند خون می‌افزاید. اساساً، اگر کسی در برابر انسولین مقاوم باشد، بدن می‌تواند تا حدی تولید انسولین را افزایش داده و بر سطح مقاومت غلبه کند. پس از گذشت زمان، اگر تولید کاهش یابد و انسولین نتواند به همان شدت آزاد شود، قند خون ایجاد می‌شود.
گلوکز چیست؟
گلوکز یک قند ساده ای است که در غذا یافت می‌شود. گلوکز یک ماده مغذی ضروری است که انرژی لازم را برای عملکرد مناسب سلول‌های بدن فراهم می‌کند. کربوهیدرات‌ها در روده کوچک تجزیه می‌شوند و گلوکز موجود در غذای هضم شده توسط سلول‌های روده ای جذب جریان خون می‌شود و توسط جریان خون به تمام سلول‌های بدن که در آن استفاده می‌شود، منتقل خواهد شد.
انسولین چیست؟
انسولین هورمونی است که توسط سلول‌های تخصصی (سلول‌های بتا) لوزالمعده تولید می‌شود. (لوزالمعده اندامی عمیق در شکم می‌باشد که در پشت معده واقع شده است). انسولین علاوه بر کمک به ورود گلوکز به سلول‌ها، برای تنظیم دقیق سطح گلوکز در خون نیز مهم است. بعد از غذا، سطح گلوکز خون بالا می‌رود.
عوامل خطر بیماری قند خون یا دیابت
عوامل خطرساز دیابت نوع 1، به خوبی عوامل دیابت نوع 2 شناخته شده نیستند. سابقه خانوادگی یک عامل خطر شناخته شده برای دیابت نوع 1 است. سایر عوامل خطر می‌توانند شامل برخی از عفونت‌ها یا بیماری‌های لوزالمعده باشند. عوامل خطرساز برای دیابت نوع 2 و پیش دیابت زیاد هستند. موارد زیر می‌توانند خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش دهند:
- چاقی یا اضافه وزن
- فشار خون بالا
- افزایش سطح تری گلیسیرید و سطح پایین کلسترول خوب (HDL)
- شیوه زندگی کم تحرک
- سابقه خانوادگی
- افزایش سن
- سندرم تخمدان پلی کیستیک
- اختلال در تحمل گلوکز
- مقاومت به انسولین
- دیابت بارداری در دوران بارداری
- پیشینه قومی
علائم و نشانه‌های بیماری قند خون یا دیابت
برخی از علائم و نشانه‌های این بیماری عبارتند از:
1-علائم اولیه دیابت درمان نشده مربوط به افزایش سطح قند خون و از دست دادن گلوکز در ادرار است. مقادیر زیاد گلوکز در ادرار می‌تواند باعث افزایش خروج ادرار (تکرر ادرار) شود که این منجر به کم آبی بدن می‌شود.
2- کم آبی بدن همچنین باعث افزایش تشنگی و مصرف آب می‌شود.
3- کمبود نسبی یا مطلق انسولین در نهایت منجر به کاهش وزن می‌شود.
4- کاهش وزن دیابت علی رغم افزایش اشتها رخ می‌دهد.
5- برخی از بیماران دیابتی درمان نشده نیز از خستگی شکایت دارند.
6- تهوع و استفراغ همچنین می‌تواند در بیمارانی که دیابت درمان نشده دارند، رخ دهد.
7- عفونت‌های مکرر (مانند عفونت‌های مثانه، پوست و نواحی واژن) بیشتر در افراد مبتلا به دیابت درمان نشده یا کنترل نشده، ایجاد می‌شوند.
8- نوسانات سطح گلوکز خون می‌تواند منجر به تاری دید شود.
9- سطح بسیار زیاد گلوکز می‌تواند منجر به بی حالی و کما شود.
عوارض بیماری قند خون یا دیابت
1- سطح قند خون به دلیل کمبود واقعی انسولین یا کمبود نسبی انسولین به شدت افزایش می‌یابد.
2- به دلیل انسولین بیش از حد یا سایر داروهای کاهش دهنده قند، سطح غیر طبیعی قند خون پایین است.
پیشگیری بیماری قند خون یا دیابت
پیشگیری بیماری دیابت به میزان کنترل وضعیت برای جلوگیری از پیشرفت عوارض توصیف شده در بخش‌های قبلی مربوط می‌شود. برخی از عوارض جدی دیابت مانند نارسایی کلیه و بیماری‌های قلبی عروقی می‌توانند زندگی را تهدید کنند. عوارض حادی مانند کتواسیدوز دیابتی نیز می‌توانند زندگی را تهدید نمایند. همانطور که در بالا ذکر شد، کنترل تهاجمی سطح قند خون می‌تواند از بروز عوارض جلوگیری کند یا آن را به تأخیر بیندازد و بسیاری از افراد مبتلا به دیابت، زندگی طولانی و کاملی دارند.
تشخیص قند خون یا دیابت
آزمایش قند خون ناشتا (قند) روش ترجیحی برای تشخیص دیابت است. انجام آن آسان و راحت می‌باشد. بعد از اینکه فرد یک شب روزه گرفت (حداقل 8 ساعت)، یک نمونه خون گرفته شده و برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه ارسال می‌شود. این کار را می‌توان با دقت و در مطب پزشک و با استفاده از دستگاه قند سنج نیز انجام داد.
سطح طبیعی گلوکز ناشتا کمتر از 100 میلی گرم در دسی لیتر (میلی گرم / دسی لیتر) است. سطح گلوکز ناشتای پلاسما بیش از 126 میلی گرم در دسی لیتر در دو یا چند آزمایش، در روزهای مختلف نشانگر دیابت می‌باشد. برای تشخیص دیابت می‌توان از آزمایش تصادفی گلوکز خون نیز استفاده کرد. سطح گلوکز خون 200 میلی گرم در دسی لیتر یا بالاتر نشان دهنده دیابت است.
تست تحمل گلوکز خوراکی
تست تحمل گلوکز خوراکی (OGTT) یک استاندارد طلایی برای تشخیص دیابت نوع 2 است. هنوز هم معمولاً برای تشخیص دیابت حاملگی و در شرایط پیش دیابت مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک استفاده می‌شود. برای اینکه آزمایش نتایج قابل اطمینانی از خود ارائه دهد:
- فرد باید از سلامتی خوبی برخوردار باشد (بیماری دیگری، حتی سرماخوردگی نداشته باشد).
- فرد باید به طور معمول فعال باشد (دراز کشیده نباشد، به عنوان مثال به عنوان بیمار بستری در بیمارستان).
- فرد نباید از داروهایی استفاده کند که می‌تواند بر گلوکز خون تأثیر بگذارد.
- صبح روز آزمون، فرد نباید سیگار بکشد یا قهوه بنوشد.
ارزیابی نتایج آزمون تحمل گلوکز خوراکی
آزمایش‌های تحمل گلوکز ممکن است منجر به یکی از تشخیص‌های زیر شود:
- پاسخ طبیعی: گفته می‌شود که یک فرد در شرایطی که سطح گلوکز 2 ساعته کمتر از 140 میلی گرم در دسی لیتر باشد، پاسخ طبیعی دارد و تمام مقادیر او بین 0 تا 2 ساعت کمتر از 200 میلی گرم در دسی لیتر است.
- اختلال تحمل گلوکز (پیش دیابت): گفته می‌شود که فرد دارای تحمل گلوکز در هنگام گلوکز ناشتای پلاسما کمتر از mg / dl 126 و سطح گلوکز 2 ساعته بین 140 تا 199 mg / dl است.
- دیابت: هنگامی که دو آزمایش تشخیصی که در روزهای مختلف انجام شده‌اند، نشان می‌دهند که سطح گلوکز خون بالا است، فرد مبتلا به دیابت می‌باشد.
- دیابت حاملگی: یک زن باردار زمانی که هر دو مورد زیر را داشته باشد ، دیابت حاملگی دارد: ، گلوکز ناشتای پلاسما 92 میلی گرم در دسی لیتر یا بیشتر ، سطح گلوکز 1 ساعته 180 میلی گرم در دسی لیتر یا بیشتر ، یا 2 ساعت سطح گلوکز 153 میلی گرم در دسی لیتر یا بیشتر.
درمان بیماری قند خون یا دیابت
روش‌های درمانی برای افراد مبتلا به دیابت نوع 1 شامل موارد زیر است:
پمپ‌های انسولین (Insulin Pumps)
استفاده از پمپ انسولین می‌تواند جایگزین مناسبی برای تزریق قلم انسولین باشد. این می‌تواند در هنگام کنترل دیابت انعطاف پذیری بیشتری به فرد بدهد.
پیوند سلولی (Islet Cell Transplant)
اگر به دیابت نوع 1 مبتلا هستید، ممکن است بتوانید پیوند سلولی را انجام دهید. این می‌تواند شما را دچار افت فشار شدید کند.
روش‌های درمانی برای افراد مبتلا به دیابت نوع 2 شامل موارد زیر هستند:
قرص و دارو
اگر به دیابت نوع 2 مبتلا هستید، ممکن است به دارو برای کنترل سطح قند خون خود نیاز داشته باشید. رایج ترین قرص متفورمین است، اما انواع مختلفی نیز وجود دارند. برخی از داروها باعث تحریک لوزالمعده برای تولید انسولین مانند سولفونیل اوره می‌شوند. در صورت نیاز ممکن است موارد دیگری برای کمک به کاهش وزن تجویز شوند. اگر برای کنترل دیابت نیاز به مصرف قرص دارید، شما و پزشک تصمیم می‌گیرید که کدام یک برایتان بهتر است.
جراحی کاهش وزن
بسیاری از روش‌های جراحی چاقی برای معده یا روده وجود دارند که می‌توانید برای کاهش وزن خود از آن‌ها کمک بگیرید. مطالعات زیادی انجام شده‌اند که نشان می‌دهند این امر می‌تواند به بهبود دیابت نوع 2 کمک کند.
رژیم و ورزش
بسیاری از افراد مبتلا به دیابت نوع 2، هیچ دارویی مصرف نکرده و در عوض آن‌ها با خوردن غذا و حرکت بیشتر دیابت خود را درمان می‌کنند، آخرین تحقیقات نشان می‌دهند که کاهش وزن می‌تواند دیابت نوع 2 را بهبود ببخشد.
