روماتیسم مفصلی زانو چیست؟ علائم و درمان آن
آرتریت، التهاب یک یا چند مفصل شما است. درد، تورم و سفتی از علائم اولیه آرتریت هستند. هر مفصلی در بدن ممکن است تحت تأثیر این بیماری قرار گیرد اما به‌ویژه عارضه در زانو شایع است. روماتیسم مفصلی زانو می‌تواند انجام بسیاری از فعالیت‌های روزمره مانند راه رفتن یا بالا رفتن از پله‌ها را سخت کند.
روماتیسم مفصلی زانو یکی از دلایل اصلی از دست دادن ناتوانی حرکتی برای بسیاری از افراد است. شایع‌ترین انواع آرتریت، آرتروز و آرتریت روماتوئید هستند اما بیش از 100 شکل مختلف برای آن وجود دارند. درحالی‌که آرتریت عمدتاً یک بیماری بزرگ‌سالان است، برخی از اشکال آن بر کودکان تأثیر می‌گذارند. برای شناخت بیشتر این عارضه با مقاله دیگری از وبلاگ دکتر مراد خان همراه باشید.
آناتومی زانو
زانو، بزرگ‌ترین و قوی‌ترین مفصل بدن است. این استخوان از انتهای تحتانی استخوان ران، انتهای فوقانی استخوان ساق پا و کشکک (کاسه زانو) تشکیل شده است. انتهای سه استخوانی که مفصل زانو را تشکیل می‌دهند با غضروف مفصلی پوشیده شده است. غضروف ماده‌ای صاف و لغزنده است که هنگام خم شدن و صاف کردن زانو از استخوان‌ها محافظت می‌کند.
دو تکه غضروف گوه‌ای شکل به نام منیسک به‌عنوان جاذب ضربه بین استخوان ران و ساق پا عمل می‌کنند. این غضروف‌ها سخت و لاستیکی هستند تا به بالشتک شدن مفصل و پایدار نگه‌داشتن آن کمک کنند. مفصل زانو توسط یک پوشش نازکی به نام غشای سینوویال احاطه شده است. این غشا مایعی آزاد می‌کند که غضروف را روان می‌کند و اصطکاک را کاهش می‌دهد.
انواع آرتریت
انواع اصلی آرتریت که زانو را تحت تأثیر قرار می‌دهند، آرتروز، آرتریت روماتوئید و آرتریت پس از سانحه هستند.
آرتروز
استئوآرتریت شایع‌ترین شکل آرتریت در زانو است که اغلب در افراد 50 ساله و بالاتر رخ می‌دهد. در آرتروز، غضروف مفصل زانو به‌تدریج از بین می‌رود. با از بین رفتن غضروف، فضای محافظ بین استخوان‌ها کاهش می‌یابد. این مهم می‌تواند منجر به مالش استخوان روی استخوان شده و خارهای استخوانی دردناک ایجاد کند. استئوآرتریت معمولاً به‌کندی ایجاد می‌شود و درد ناشی از آن به‌مرور بدتر خواهد شد.
روماتیسم مفصلی
آرتریت روماتوئید یک بیماری مزمن است که به مفاصل متعدد در سراسر بدن ازجمله مفصل زانو حمله می‌کند. این عارضه متقارن است، به این معنی که معمولاً یک مفصل را در هر دو طرف بدن تحت تأثیر قرار می‌دهد. در آرتریت روماتوئید، غشای سینوویال که مفصل زانو را می‌پوشاند، شروع به متورم شدن می‌کند که این مهم منجر به درد و سفتی زانو خواهد شد. روماتیسم مفصلی یک بیماری خود ایمنی است. این بدان معناست که سیستم ایمنی به بافت‌های خود حمله می‌کند. سیستم ایمنی به بافت طبیعی مانند غضروف و رباط‌ها آسیب می‌رساند و استخوان را نرم می‌کند.
آرتریت پس از سانحه
آرتریت پس از سانحه، نوعی آرتریت است که پس از آسیب به‌زانو ایجاد می‌شود. به‌عنوان‌مثال، شکستگی استخوان ممکن است به سطح مفصل آسیب برساند و سال‌ها پس از آسیب منجر به آرتروز شود. پارگی منیسک و آسیب‌های رباط، می‌تواند باعث بی‌ثباتی و ساییدگی اضافی در مفصل زانو شود که به‌مرورزمان منجر به آرتریت می‌شود.
علائم روماتیسم مفصلی زانو
مفصل زانو که تحت تأثیر روماتیسم قرار دارد، ممکن است دردناک و ملتهب شود. به‌طورکلی، درد در طول زمان به‌تدریج ایجاد می‌شود، اگرچه ممکن است شروعی ناگهانی نیز داشته باشد. علائم دیگری این عارضه به شرح زیر هستند:
- مفصل ممکن است سفت و متورم شود و خم شدن و صاف کردن زانو را دشوار سازد.
- درد و تورم ممکن است در صبح یا بعد از نشستن یا استراحت بدتر شوند.
- فعالیت شدید ممکن است باعث تشدید درد شود.
- غضروف و سایر بافت‌ها می‌توانند در حرکت صاف مفاصل اختلال ایجاد کنند.
- زانو ممکن است در حین حرکت قفل شود.
- زانو ممکن است بشکند یا صدای ساییدگی ایجاد کند (کرپیتوس).
- درد ممکن است باعث احساس ضعف یا کمانش در زانو شود.
- بسیاری از افراد مبتلا به آرتریت با تغییرات آب‌وهوا درد مفاصلشان افزایش می‌یابد.
تشخیص روماتیسم مفصلی زانو
در طول قرار ملاقات، پزشک روماتولوژی با شما در مورد علائم و سابقه پزشکی‌تان صحبت خواهد کرد، یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و احتمالاً آزمایش‌های تشخیصی مانند عکس‌برداری با اشعه ایکس یا آزمایش خون را تجویز می‌کند.
معاینه جسمی
در طول معاینه فیزیکی پزشک به دنبال موارد زیر خواهد بود:
- تورم، گرمی یا قرمزی مفاصل
- حساسیت در اطراف زانو
- دامنه حرکت غیرفعال و فعال (خود هدایت‌شونده)
- ناپایداری مفصل
- کرپیتوس (احساس توری داخل مفصل) همراه با حرکت
- درد هنگام قرار دادن وزن بر روی زانو
- مشکل در راه رفتن
- هرگونه علائم آسیب به عضلات، تاندون‌ها و رباط‌های اطراف زانو
- درگیری سایر مفاصل (نشان‌دهنده آرتریت روماتوئید)
تست‌های تصویربرداری
- تست‌ها اشعه ایکس تصاویر دقیقی از ساختارهای متراکم مانند استخوان ارائه می‌دهند. این تست‌ها می‌توانند به تمایز بین اشکال مختلف آرتریت کمک کنند. عکس‌برداری با اشعه ایکس از زانوی مبتلا به روماتیسم مفصلی ممکن است باریک شدن فضای مفصل، تغییرات در استخوان و تشکیل خارهای استخوانی (استئوفیت) را نشان دهد.
- در تست‌های دیگر گاهی ممکن است برای تعیین وضعیت استخوان و بافت‌های نرم زانو، به اسکن تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) یا توموگرافی کامپیوتری (CT) اسکن نیاز باشد.
تست‌های آزمایشگاهی
روماتولوژیست همچنین ممکن است آزمایش خون را برای تعیین میزان و شدت بیماری توصیه کند. در مورد برخی از انواع آرتریت، ازجمله روماتیسم مفصلی زانو، آزمایش خون به تشخیص مناسب کمک خواهد کرد.
درمان روماتیسم مفصلی زانو
هیچ راهی که بتواند روماتیسم مفصلی زانو را به‌کلی از درمان کند، وجود ندارد! اما تعدادی از درمان‌ها هستند که ممکن است به تسکین درد و ناتوانی ناشی از این عارضه کمک کنند. این درمان‌ها به شرح زیر هستند:
درمان غیر جراحی
مانند سایر شرایط آرتریت، درمان اولیه روماتیسم زانو غیر جراحی است. پزشک شما ممکن است طیف وسیعی از گزینه‌های درمانی را توصیه کند. اصلاح سبک زندگی و برخی تغییرات در زندگی روزمره، می‌توانند از مفصل زانو محافظت کرده و پیشرفت بیماری را کند کنند.
- فعالیت‌هایی که باعث تشدید بیماری می‌شوند مانند بالا رفتن از پله‌ها را به حداقل برسانید.
- جابجایی از فعالیت‌های پرتحرک (مانند دویدن یا تنیس) به فعالیت‌های کم تأثیر (مانند شنا یا دوچرخه‌سواری)، فشار کمتری به‌زانو وارد می‌کند.
- کاهش وزن بدن می‌تواند فشار وارده بر مفصل زانو را کاهش دهد و درنتیجه فرد درد کمتری داشته باشد و عملکرد خود را افزایش دهد.
فیزیوتراپی
تمرین‌های بدنی خاص می‌توانند به افزایش دامنه حرکتی، انعطاف‌پذیری کنند و تقویت ماهیچه‌های پا کمک خواهند کرد. پزشک یا فیزیوتراپ شما می‌تواند به ایجاد یک برنامه ورزشی منظم کمک کند.
دستگاه‌های کمکی
استفاده از وسایلی مانند عصا، پوشیدن کفش‌های ضربه‌گیر یا پوشیدن بریس یا محافظ زانو، می‌توانند مفید باشند. بریس به ثبات و عملکرد بیشتر کمک می‌کند و به‌ویژه اگر روماتیسم در یک طرف زانو متمرکز باشد، ممکن است مفید واقع شود. دو نوع بریس وجود دارند که اغلب برای روماتیسم زانو استفاده می‌شوند، یکی بریس آنلودر است که وزن را از قسمت آسیب‌دیده زانو دور می‌کند، دمی بریس حمایت‌کننده است که به تحمل کل بار زانو کمک خواهد کرد.
درمان‌های خانگی
استفاده از گرما یا یخ، استفاده از پمادها یا کرم‌های تسکین‌دهنده درد یا پوشیدن بانداژهای الاستیک برای حمایت از زانو ممکن است که تا حدودی درد را تسکین دهند.
داروها
انواع مختلفی از داروها برای درمان روماتیسم مفصلی زانو مفید هستند. ازآنجایی‌که افراد به داروها به شکلی متفاوت پاسخ می‌دهند، پزشک روماتولوژِ از نزدیک با شما همکاری خواهد کرد تا داروها و دوزهایی که برایتان بی‌خطر هستند را تعیین کند. این داروها شامل موارد زیر هستند:
- مسکن‌ها و داروهای ضدالتهاب بدون نسخه، معمولاً اولین انتخاب درمانی برای روماتیسم مفصلی زانو هستند. استامینوفن یک مسکن ساده و بدون نسخه است که می‌تواند در کاهش درد مؤثر باشد؛ مانند همه داروها، مسکن‌های بدون نسخه می‌توانند عوارض جانبی ایجاد کنند و با سایر داروهایی که مصرف می‌کنید تداخل داشته باشند. حتماً در مورد عوارض جانبی احتمالی با پزشک خود صحبت کنید.
- نوع دیگری از مسکن‌ها، یک داروی ضدالتهابی غیراستروئیدی یا NSAID (تلفظ en-said) هستند. این داروها مانند ایبوپروفن و ناپروکسن، هم بدون نسخه و هم با نسخه در دسترس هستند.
- مهارکننده COX-2، نوع خاصی از داروی ضدالتهابی غیراستروئیدی است که عوارض جانبی گوارشی کمتری ایجاد می‌کند. نام‌های تجاری رایج مهارکننده‌های COX-2 عبارت‌اند از Celebrex (سلکوکسیب) و Mobic (ملوکسیکام که یک مهارکننده جزئی COX-2 است). یک مهارکننده COX-2 درد و التهاب را کاهش می‌دهد تا بتوانید عملکرد بهتری داشته باشید. اگر از یک مهارکننده COX-2 استفاده می‌کنید، باید داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی را کنار بگذارید. اگر دچار حمله قلبی، سکته مغزی، آنژین صدری، لخته خون، فشارخون بالا شده‌اید یا اگر به آسپرین، داروهای سولفا یا سایر داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی حساس هستید، حتماً به پزشک خود اطلاع دهید.
- کورتیکواستروئیدها عوامل ضدالتهابی قوی هستند که می‌توانند به مفصل تزریق شوند. این تزریق‌ها باعث تسکین درد و کاهش التهاب می‌شوند. بااین‌حال، اثرات به‌طور نامحدود ادامه نمی‌یابند. به دلیل عوارض جانبی احتمالی، پزشک ممکن است توصیه کند که تعداد تزریقات را به سه یا چهار دفعه در سال، در هر مفصل محدود کنید. در برخی موارد، درد و تورم ممکن است بلافاصله پس از تزریق شعله‌ور شود و احتمال آسیب طولانی‌مدت یا عفونت مفصل وجود دارد. با تزریق‌های مکرر یا تزریق‌های طولانی‌مدت، آسیب مفاصل درواقع به‌جای کاهش، افزایش می‌یابد.
- داروهای ضد روماتیسمی اصلاح‌کننده بیماری (DMARDs)، برای کاهش سرعت پیشرفت روماتیسم مفصلی زانو استفاده می‌شوند. معمولاً داروهایی مانند متوترکسات، سولفاسالازین و هیدروکسی کلروکین تجویز خواهند شد. علاوه بر این، داروهای ضد روماتیسمی اصلاح‌کننده برای بیماری بیولوژیکی مانند اتانرسپت (Enbrel) و آدالیموماب (Humira) ممکن است پاسخ ایمنی بیش‌فعال بدن را کاهش دهند. ازآنجایی‌که امروزه داروهای مختلفی برای روماتیسم مفصلی زانو وجود دارند، معمولاً به فوق تخصص روماتولوژی برای مدیریت مؤثر داروها نیاز است.
جراحی روماتیسم مفصلی زانو
اگر درد ناشی از روماتیسم باعث ناتوانی شود و با درمان غیر جراحی تسکین نیابد، پزشک ممکن است جراحی را توصیه کند؛ مانند تمام جراحی‌ها، برخی از خطرات و عوارض احتمالی در روش‌های مختلف زانو وجود دارند. پزشک قبل از عمل با شما در مورد عوارض احتمالی آن صحبت خواهد کرد.
- آرتروسکوپی: در طول آرتروسکوپی، پزشکان از برش‌های کوچک و ابزار نازک برای تشخیص و درمان مشکلات مفصلی استفاده می‌کنند. جراحی آرتروسکوپی اغلب برای درمان آرتروز زانو استفاده می‌شود. در مواردی که آرتروز با پارگی منیسک دژنراتیو همراه است، ممکن است جراحی آرتروسکوپی برای درمان پارگی منیسک توصیه شود.
- پیوند غضروف: بافت غضروف طبیعی و سالم، ممکن است از قسمت دیگری از زانو یا از بانک بافت گرفته شود تا سوراخ موجود در غضروف مفصلی پر شود. این روش معمولاً فقط برای بیماران جوان‌تر که مناطق کوچکی از آسیب غضروف را دارند، در نظر گرفته می‌شود.
- سینووکتومی: پوشش مفصل آسیب‌دیده در اثر روماتیسم مفصلی زانو برای کاهش درد و تورم برداشته می‌شود.
- استئوتومی: در استئوتومی زانو یا استخوان ساق پا یا استخوان ران بریده می‌شود و سپس برای کاهش فشار روی مفصل زانو تغییر شکل می‌دهد. استئوتومی زانو زمانی استفاده می‌شود که بیماری در مراحل اولیه است و فقط یک طرف مفصل زانو آسیب‌دیده است. با جابجایی وزن از سمت آسیب‌دیده مفصل، استئوتومی می‌تواند درد را تسکین دهد و عملکرد زانو را به میزان قابل توجهی بهبود ببخشد.
- تعویض کامل یا جزئی زانو (آرتروپلاستی): پزشک غضروف و استخوان آسیب‌دیده را برمی‌دارد و سپس مفصل فلزی یا پلاستیکی جدیدی را برای بازیابی عملکرد زانوی بیماری در محل موردنظر قرار می‌دهد.
درمان‌های جایگزین برای روماتیسم مفصلی زانو
بسیاری از اشکال جایگزین درمان هنوز اثبات نشده‌اند اما ممکن است امتحانشان مفید باشد، مشروط بر اینکه پزشک متخصص آن را تأیید کند. درمان‌های جایگزین برای درمان درد شامل استفاده از طب سوزنی، پالس مغناطیسی درمانی، پلاسمای غنی از پلاکت و تزریق سلول‌های بنیادی هستند.
- طب سوزنی از سوزن‌های ظریف برای تحریک نواحی خاص بدن برای تسکین درد یا بی‌حس کردن موقت یک ناحیه استفاده می‌کند. اگرچه این در بسیاری از نقاط جهان استفاده می‌شود و شواهد نشان می‌دهند که می‌تواند به کاهش درد ناشی از روماتیسم کمک کند اما مطالعات علمی کمی در مورد اثربخشی طب سنتی وجود دارند. مطمئن شوید که متخصص طب سوزنی شما دارای گواهینامه معتبر است.
- پالس درمانی بدون درد است و با اعمال سیگنال پالسی به‌زانو که در میدان الکترومغناطیسی قرار می‌گیرد، عمل می‌کند؛ مانند بسیاری از درمان‌های جایگزین، درمان پالس مغناطیسی هنوز ثابت نشده است.
- درمان‌هایی مانند پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) و تزریق سلول‌های بنیادی، شامل گرفتن سلول‌ها از بدن خود و تزریق مجدد آن‌ها به مفصل دردناک هستند.
- پلاسمای غنی از پلاکت از اجزای خون شما یعنی پلاکت‌ها استفاده می‌کند که از خون شما جدا شده، غلیظ شده و سپس به‌زانوی بیمار تزریق می‌شود. پلاکت‌ها حاوی فاکتورهای رشد هستند که تصور می‌شود در کاهش علائم التهاب مفید می‌باشند.
- سلول‌های بنیادی سلول‌های پیش سازی هستند که می‌توانند از بدن شما نیز گرفته شده و به‌زانو تزریق شوند. ازآنجایی‌که آن‌ها سلول‌های اساسی هستند، ممکن است پتانسیل رشد به بافت جدید و درنتیجه بهبود سطوح آسیب‌دیده مفصل را داشته باشند.
درحالی‌که هر دو روش درمانی امیدوارکننده هستند، مطالعات بالینی هنوز ارزش آن‌ها را در درمان روماتیسم مفصلی زانو تأیید نکرده‌اند.
کلام آخر
پس از هر نوع درمان برای روماتیسم مفصلی زانو، یک دوره بهبودی وجود دارد. زمان نقاهت و توان‌بخشی، به نوع درمان بستگی دارند. پزشک ممکن است فیزیوتراپی را برای کمک به بازیابی زانو و دامنه حرکتی توصیه کند. بسته به روشی که انجام می‌دهید، ممکن است لازم باشد از زانوبند و عصا استفاده کنید. در بیشتر موارد، جراحی درد را تسکین می‌دهد و انجام فعالیت‌های روزانه را با سهولت بیشتری ممکن می‌سازد. ناگفته نماند، برای درمان مؤثر لازم است که به نزد یک متخصص روماتولوژی ماهر بروید.
