روماتیسم مفصلی پا و مچ پا؛ علائم و درمان
آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی یک بیماری خود ایمنی مزمن است که به مفاصل متعدد بدن حمله می‌کند. این عارضه حدود یک درصد از جمعیت را تحت تأثیر قرار می‌دهد. زنان سه برابر بیشتر از مردان مبتلا می‌شوند و علائم اغلب در سنین 40 تا 60 سالگی ظاهر می‌شوند. هنگامی‌که روماتیسم مفصلی، پا و مچ پا را درگیر می‌کند، التهاب می‌تواند راه رفتن را دردناک و پوشیدن کفش را دشوار سازد.
پا و مچ پا حاوی 30 مفصل هستند و این مفاصل به‌ویژه در افرادی که به آرتریت روماتوئید مبتلا می‌شوند، مستعد التهاب قرار می‌گیرند. حداقل 90 درصد از افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید در مقطعی از زندگی خود التهاب در مفاصل پا و مچ پا را تجربه می‌کنند.
حتی اگر روماتیسم مفصلی فقط باعث التهاب متناوب در پاها و مچ پا شود، آسیب مفاصل می‌تواند دائمی باشد. این آسیب بیومکانیک مفاصل پا و مچ پا را هنگام ایستادن و راه رفتن فرد تغییر می‌دهد. این تغییر ممکن است زمینه را برای تخریب بیشتر مفصل فراهم کند، حتی زمانی که روماتیسم مفصلی در بدن فعال نیست! ما در مقاله دیگری از وبلاگ دکتر الویس مرادخان در مورد روماتیسم مفصلی پا و مچ پا صحبت می‌کنیم.
روماتیسم مفصلی چیست؟
آرتریت روماتوئید یک بیماری سیستمیک است که به مفاصل متعدد در سراسر بدن حمله می‌کند. حدود 90 درصد از افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی در نهایت علائم مربوط به پا یا مچ پا را از خود بروز می‌دهند. معمولاً علائم ابتدا در انگشتان پا و جلوی پا، سپس در وسط و پشت پا و در نهایت در مچ پا ظاهر می‌شوند.
علت دقیق روماتیسم مفصلی ناشناخته است اما چندین نظریه برای این موضوع وجود دارند. برخی از افراد ممکن است به دلیل ژنتیکی بیشتر در معرض ابتلا به روماتیسم مفصلی باشند. بااین‌حال، معمولاً برای فعال کردن بیماری به یک محرک شیمیایی یا محیطی نیاز است. در روماتیسم مفصلی، سیستم دفاعی بدن علیه خودش رفتار می‌کند. بدن به‌جای محافظت از مفاصل، موادی تولید می‌کند که به مفاصل حمله کرده و آن‌ها را ملتهب می‌سازد.
تأثیر روماتیسم مفصلی بر مفاصل پا و مچ پا
در بیماران مبتلا به درگیری پا و مچ پا علائم ممکن است در یک یا چند مفصل زیر ظاهر شوند:
- مفاصل متاتارسوفالانژیال (MTP): جایی که استخوان‌های متاتارس بلند پا به انگشتان پا می‌رسند و اغلب تحت تأثیر روماتیسم مفصلی قرار می‌گیرند. مفاصل MTP به تشکیل توپ پا کمک می‌کنند.
- مفاصل بین فالانژیال: در جایی قرار دارند که استخوان‌های کوچک فالانژ انگشتان پا با یکدیگر برخورد می‌کنند.
- مفاصلی که هفت استخوان تارسال پاشنه و وسط پا را به یکدیگر و همچنین به استخوان‌های متاتارس بلند و ساق پا و نازک‌نی متصل می‌کنند. برخی از این مفاصل مچ پا را تشکیل می‌دهند.
التهاب آرتریت روماتوئید در این مفاصل باعث درد در انگشتان پا، پا و مچ پا می‌شود.
دردپا و مچ پا ناشی از روماتیسم مفصلی
مفاصل پا و مچ پا را مفاصل سینوویال می‌نامند. هر مفصل قابل‌انعطافی توسط یک غشای نازک به نام سینوویوم احاطه شده است. این غشاء ماده‌ای شفاف و چسبناک به نام مایع سینوویال تولید می‌کند که معمولاً مفصل را تغذیه و روان می‌نماید. در فرد مبتلا به آرتریت روماتوئید، سیستم خود ایمنی بدن دچار اختلال می‌شود و به بافت‌های سالم در پاها و مچ پا حمله می‌کند. روند اختلال به شرح زیر است:
- سیستم ایمنی، گلبول‌های سفید خون به نام لکوسیت‌ها را می‌فرستد تا به مفاصل پا و مچ پا حمله کنند.
- گلبول‌های سفید خون موجی از تغییرات بیوشیمیایی را آغاز می‌کنند که باعث التهاب سینوویوم مفاصل می‌شوند. این التهاب «سینوویوم سینوویت» نامیده می‌شود.
- با ادامه حمله سیستم ایمنی، سینوویوم ملتهب، لایه‌هایی از سلول‌های جدید را با سرعتی سریع اضافه می‌کند. لایه غیر طبیعی سلول‌های سینوویال، «پانوس» نامیده می‌شود.
- پانوس در فضای مفصل بین استخوان‌ها فشرده‌شده و پروتئین‌هایی را آزاد می‌کند که غضروف مفصلی و استخوان را در مفاصل پا و مچ پا تخریب می‌نماید.
- پانوس ممکن است مایع اضافی ایجاد کند که به تورم پا و مچ پا کمک می‌کند.
علاوه بر ایجاد تغییراتی در سینوویوم، غضروف و استخوان مچ پا یا مفصل مچ پا، تغییرات می‌توانند در سایر بافت‌های نرم مانند تاندون‌ها و رباط‌ها نیز رخ دهند.
آسیب تاندون و رباط در پا و مچ پا ناشی از روماتیسم مفصلی
بافت سینوویال نیز بیشتر تاندون‌ها را احاطه کرده است که ماهیچه‌ها را به استخوان‌ها متصل می‌کنند. در روماتیسم مفصلی بافت سینوویال پوشاننده تاندون‌ها، می‌تواند ملتهب شود و وضعیتی به نام «تنوسینوویت» را ایجاد کند. اگرچه این مشکل همیشه دردناک نیست اما با گذشت زمان این وضعیت می‌تواند منجر به تخریب تاندون شود. همچنین ممکن است به رباط‌هایی که استخوان‌ها را به استخوان‌های دیگر متصل می‌کنند نیز آسیب وارد شود.
رباط‌ها مانند نوارهای لاستیکی قوی هستند که مقدار محدودی کشش را ارائه می‌دهند. رباط‌های پا ممکن است بیش‌ازحد کشیده شده و با بدتر شدن مفاصل آسیب ببینند. رباط‌ها نیز ممکن است به دلیل پروتئین‌های مضر در مایع سینوویال تحلیل بروند. آسیب به تاندون‌ها و رباط‌ها در نهایت می‌تواند منجر به ناهماهنگی استخوان‌های پا و مچ پا شود.
علائم روماتیسم مفصلی پا و مچ پا
شایع‌ترین علائم روماتیسم مفصلی در پا، درد، تورم و سفتی هستند. علائم معمولاً در چندین مفصل در هر دو پا ظاهر می‌شوند. ممکن است در مفاصل یا در کف یا توپ پای خود احساس درد کنید. مفصل ممکن است گرم باشد و روی راه رفتن شما تأثیر بگذارد. ممکن است میخچه یا بونیون ایجاد شود و انگشتان پا در موقعیت‌هایی به نام پنجه پا یا انگشت چکشی شروع به پیچ خوردن و سفت شدن کنند.
اگر پشت پا و مچ پا تحت تأثیر قرار گرفته باشند، ممکن است استخوان‌ها موقعیت خود را تغییر دهند. این امر می‌تواند باعث ریزش قوس کف پای شود (کف پای صاف) و در نتیجه درد و مشکل در راه رفتن ایجاد کند. ازآنجایی‌که روماتیسم مفصلی روی کل سیستم شما تأثیر می‌گذارد، ممکن است احساس تب کنید، به‌راحتی خسته شوید و اشتهای خود را از دست بدهید. همچنین، ممکن است توده‌هایی در نزدیکی مفاصل، به‌ویژه در اطراف آرنج ایجاد شوند.
تشخیص روماتیسم مفصلی پا و مچ پا
گاهی اوقات علائم آرتریت در پا، اولین نشانه ابتلا به روماتیسم مفصلی است. جراح ارتوپد پا و مچ پا از شما در مورد سابقه پزشکی، شغل و فعالیت‌های تفریحی و همچنین سایر شرایط پایدار یا قبلی در پاها و ساق پاها سؤال می‌کند. بروز علائم در یک مفصل در هر دو پا یا در چندین مفصل نشانه‌ای از دخیل بودن روماتیسم مفصلی است.
جراح شما همچنین اشعه ایکس را برایتان درخواست می‌کند تا ببیند چقدر به مفاصل آسیب وارد شده است. آزمایش خون نشان می‌دهد که آیا شما کم‌خون هستید یا آنتی‌بادی به نام فاکتور روماتوئید دارید که این‌ها اغلب در روماتیسم مفصلی وجود دارند. اگر قبلاً ابتلا به بیماری به روماتیسم مفصلی در شما تشخیص داده شده است، شما و پزشکتان باید آگاه باشید که این بیماری احتمالاً به پاها و مچ پاها گسترش می‌یابد.
درمان روماتیسم مفصلی پا و مچ پا
بسیاری از افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی می‌توانند درد و بیماری خود را با دارو و ورزش کنترل کنند. برخی از داروها مانند آسپرین یا ایبوپروفن به کنترل درد کمک می‌نمایند. سایرین، از جمله متوترکسات، پردنیزون، سولفاسالازین و سایر موارد ممکن است به کاهش سرعت گسترش خود بیماری کمک کنند. در برخی موارد، تزریق آستروئید به مفصل می‌تواند به تسکین تورم و التهاب نیز کمک نماید.
پزشک ممکن است کفش‌های مخصوصی را تجویز کند. اگر انگشتان پاهای شما شروع به سفت شدن کرده‌اند، باید کفشی بپوشید که پنجه آن بسیار عمیق است. همچنین ممکن بوده لازم باشد از یک ساپورت قوس نرم با یک پاشنه سفت استفاده کنید. در موارد شدیدتر، ممکن است نیاز به استفاده از دستگاه ارتز قوزک پا، عصا یا واکر داشته باشید. ورزش در درمان روماتیسم مفصلی بسیار مهم است. متخصص روماتولوژیست ممکن است تمرینات کششی و عملکردی و را برایتان توصیه کند.
گزینه‌های جراحی برای پا یا مچ پا
جراحی می‌تواند چندین بیماری مرتبط با روماتیسم مفصلی پا و مچ پا از جمله بونیون و انگشت چکشی را اصلاح کند. بااین‌حال، در بسیاری از موارد، موفق‌ترین گزینه جراحی فیوژن (آرترودز) است. فیوژن اغلب بر روی انگشت شست پا، میانه پا، پشت پا و در مچ پا با روماتیسم مفصلی انجام می‌شود. با فیوژن، غضروف مفصل برداشته خواهد شد.
استخوان‌ها با پیچ‌ها، صفحات یا میله‌ای که از داخل استخوان می‌گذرد، در جای خود نگه داشته می‌شوند. در نهایت، استخوان‌ها با هم متحد شده تا یک استخوان جامدی ایجاد کنند. پس از فیوژن، حرکت از دست می‌رود اما پا و مچ پا همچنان عملکردی دارند و عموماً بدون درد هستند. جایگزینی مفصل مچ پا با یک مفصل مصنوعی ممکن است بهترین کار ممکن باشد. قبل از انجام هرگونه جراحی، گزینه‌های خود را با جراح ارتوپد پا و مچ پا در میان بگذارید.
شرایط بهبود بعد از روماتیسم مفصلی پا و مچ پا
پزشک داروهای ضد درد را برای استفاده پس از جراحی برای شما تجویز خواهد کرد. قبل از خروج از بیمارستان، نحوه استفاده از عصا را به شما آموزش می‌دهند. مدت زمان زیادی طول می‌کشد تا پس از جراحی پا، بهبودی حاصل شود. در زیر مواردی وجود دارند که باید به‌عنوان بخشی از بهبودی خود آن‌ها را در نظر بگیرید:
- از دوستان یا خانواده برای تهیه غذا و انجام سایر فعالیت‌های روزمره کمک بخواهید.
- برای هفته اول یا بیشتر پس از جراحی تا حد امکان پای خود را بالاتر از سطح قلبتان نگه دارید.
- حتماً تمرینات فیزیوتراپی تجویزشده را انجام دهید. این تمرینات به شما کمک می‌کنند تا قدرت، حرکت و توانایی راه رفتن را بازیابی کنید.
- برای چند هفته نمی‌توانید تمام وزن خود را روی پایتان بیندازید و ممکن است برای چندین ماه نیاز به پوشیدن کفش مخصوص یا گچ داشته باشید.
- ممکن است 6 تا 12 ماه پس از جراحی برای از سرگیری فعالیت‌های معمولی طول بکشد.
روماتیسم مفصلی یک بیماری پیش‌رونده است که در حال حاضر هیچ درمانی ندارد. بااین‌حال، داروها، ورزش‌ها و جراحی، می‌توانند به کاهش اثرات بیماری کمک کنند و ممکن است پیشرفت آن را کند سازند.
