پوکی استخوان چیست؟

پوکی استخوان نوعی بیماری استخوانی است که باعث ضعیف شدن استخوان و شکستن آن می‌شود. پوکی استخوان بیشتر زنان مسن را درگیر می‌کند اما پیشگیری از ان در جوانی شروع می‌شود. این بیماری به سن ربطی ندارد، می‌توانید برای ایجاد توده استخوانی و جلوگیری از تحلیل رفتن آن‌ها سریعا اقدامات درمانی انجام دهید. شکستگی استخوان‌ها در اثر پوکی استخوان باعث مشکلات جدی بهداشتی و ناتوانی در افراد می‌شود. برای شناخت بیشتر این عارضه با وبلاگ دکتر الویس مرادخان همراه باشید.

بیماری پوکی استخوان چیست؟

پوکی استخوان یک بیماری استخوانی است. افراد مبتلا به پوکی استخوان دارای استخوانی ضعیف هستند که به راحتی خرد می‌شوند. پوکی استخوان را بیماری خاموش نیز می‌نامند. ممکن است سال‌ها بدون هیچ گونه علائمی دچار تحلیل رفتن استخوان شوید تا زمانی که استخوانتان بشکند. شکستگی استخوان می‌تواند باعث درد شدید و ناتوانی شود. این بیماری می‌تواند انجام کارهای روزمره را دشوار کند.

تحلیل استخوان (Bone Loss) چیست؟

تحلیل استخوان به چند دلیل ممکن است اتفاق بیفتد. برخی از رایج ترین دلایل عبارتند از:

• کلسیم کافی از غذا دریافت نمی‌کنید: بدن از کلسیم برای ساختن استخوان‌هاو دندان‌های سالم استفاده می‌کند و کلسیم را در استخوان‌های خود ذخیره می‌کند. بدن همچنین از کلسیم برای ارسال پیام از طریق سیستم عصبی، کمک به انقباض عضلات و تنظیم ریتم قلب استفاده می‌کند. اما بدن شما کلسیم تولید نمی‌کند. شما باید کل کلسیم مورد نیاز بدن خود را از طریق غذاهایی که می‌خورید و می‌نوشید (یا از طریق مکمل‌ها) تأمین کنید. اگر هر روز به اندازه کافی کلسیم دریافت نکنید، بدن کلسیم مورد نیاز را از استخوان‌های شما می‌گیرد.
• دوران یائسگی را پشت سر گذاشته‌اید: هرچه پیرتر می‌شوید، استخوان‌های شما آنقدر سریع استخوان جدید نمی‌سازند که بتواند با نیازهای بدن شما همگام شود. کلسیم گرفته شده از استخوان‌ها باعث از دست رفتن تراکم استخوان می‌شود. همچنین از دست دادن استخوان پس از یائسگی سرعت بیشتری پیدا کرده و منجر به ضعف و شکنندگی استخوان‌ها می‌شود.

افراد مبتلا به پوکی استخوان دارای استخوانی ضعیف هستند که به راحتی خرد می‌شوند.

علت پوکی استخوان

پوکی استخوان در اثر تحلیل استخوان ایجاد می‌شود. بیشتر اوقات، دلیل تحلیل استخوان، سطح بسیار پایین هورمون استروژن است. استروژن نقش مهمی در ساخت و حفظ استخوان‌های شما دارد. شایع ترین علت سطح پایین استروژن، یائسگی است. بعد از یائسگی، تخمدان شما استروژن بسیار کمی تولید می‌کند.

همچنین اگر در جوانی استخوان‌های محکمی نداشته باشید، خطر ابتلا به پوکی استخوان بیشتر است. دختران تا سن 14 تا 18 سالگی 90 درصد از توده استخوانی را پیدا می‌کنند که اگر یک اختلال در خوردن غذا، ضعف در غذا خوردن، کمبود فعالیت بدنی یا مشکل سلامتی دیگری از ایجاد توده استخوانی در اوایل زندگی آن‌ها جلوگیری کند، توده استخوانی کمتری برای جذب در اواخر زندگی خواهند داشت.

علائم و نشانه‌های پوکی استخوان

تا شکستن (شکستگی) استخوان ممکن است هیچ علائمی از پوکی استخوان نداشته باشید. شکستگی می‌تواند در هر استخوان بدن رخ دهد. اما شکستگی بیشتر در مفصل ران، مچ دست و ستون فقرات (مهره‌ها) دیده می‌شود. مهره‌ها از بدن پشتیبانی می‌کنند، به شما کمک می‌کنند تا بایستید و بنشینید.

پوکی استخوان در مهره‌ها می‌تواند مشکلات جدی برای زنان ایجاد کند. شکستگی در این ناحیه می‌تواند در هنگام فعالیت‌های روزمره مانند بالا رفتن از پله‌ها، بلند کردن اجسام یا خم شدن به جلو هنگام پوکی استخوان اتفاق بیفتد. شکستگی در مهره‌ها نیز می‌تواند باعث ریزش و خم شدن به جلو شود. اگر این اتفاق بیفتد، ممکن است هر یک یا همه علائم زیر را با هم داشته باشید:

• شانه‌های خمیده
• شکل منحنی در کمر
• کاهش وزن
• کمردرد
• حالت قوز کرده

پوکی استخوان در مهره‌ها می‌تواند مشکلات جدی همراه با کمردرد برای شما ایجاد کند.

آیا افزودن برخی غذاها به رژیم غذایی می‌تواند به جلوگیری از پوکی استخوان کمک کند؟

مصرف رژیم غذایی با کلسیم و ویتامین D کافی می‌تواند در جلوگیری از پوکی استخوان مفید باشد.

آیا در مورد پوکی استخوان غذاهایی وجود دارند که از آن‌ها اجتناب کنید؟

افراد مبتلا به پوکی استخوان باید از مصرف زیاد الکل خودداری کنند. برای افراد مبتلا به بیماری سلیاک، پرهیز از غذاهای حاوی گلوتن (گندم، جو و چاودار) در آن‌ها ضروری است.

داروهایی که از تحلیل رفتن استخوان و تجزیه آن جلوگیری می‌کنند

در حال حاضر، موثرترین داروها برای پوکی استخوان عوامل ضد جذب هستند که باعث کاهش کلسیم از استخوان‌ها می‌شوند. استخوان یک ساختار پویا  و زنده است. این فرایند یک قسمت اساسی در حفظ سطح کلسیم طبیعی در خون می‌باشد و به منظور ترمیم ترک‌های ریز استخوان‌ها که با فعالیت طبیعی روزمره ایجاد می‌شوند و بازسازی استخوان بر اساس فشارهای جسمی وارد شده بر روی استخوان است.

پوکی استخوان وقتی ایجاد می‌شود که میزان تحلیل استخوان بیش از میزان بازسازی آن باشد. داروهای ضد جاذب مانع از برداشتن استخوان (جذب) می‌شوند، بنابراین تعادل را به نفع بازسازی استخوان و افزایش تراکم آن ایجاد می‌کنند. HRT یکی از نمونه‌های ماده ضد جاذب است. سایر موارد شامل آلندرونات (Fosamax) ، ریزدرونات (Actonel) ، رالوکسیفن (Evista) ، ایباندرونات (Boniva) ، کلسی تونین (Calcimar) ، زولدرونات (Reclast) و دونوزوماب (Prolia) هستند.

با فعالیت طبیعی روزمره ایجاد می‌شود در بازسازی استخوان نقش دارد.

چگونه کلسیم به جلوگیری از پوکی استخوان کمک می‌کند؟

یکی از بهترین راه‌ها برای جلوگیری از ضعف استخوان‌ها، کار بر روی ساختن استخوان‌هایی محکم است. ساختن استخوان‌های محکم در دوران کودکی و نوجوانی برای کمک به جلوگیری از پوکی استخوان، بعدها مهم می‌باشد.

هرچه پیرتر می‌شوید، استخوان‌های شما آنقدر سریع استخوان جدید نمی‌سازند که بتواند از پس تحلیل رفتن استخوان برآیند و بعد از یائسگی، تحلیل استخوان حتی با سرعت بیشتری اتفاق می‌افتد. اما می‌توانید گام‌هایی را برای کاهش سرعت از دست دادن طبیعی استخوان و افزایش سن و جلوگیری از ضعف و شکنندگی استخوان‌ها بردارید.

• هر روز مقدار کافی کلسیم و ویتامین D دریافت کنید.
• فعال شدن: فعالیت‌های بدنی تحمل وزن مانند دویدن یا رقص را برای ساخت و تقویت استخوان‌های خود انتخاب کنید.
• سیگار نکشید: سیگار کشیدن خطر شکستگی استخوان را افزایش می‌دهد.
• اگر الکل می‌نوشید، معتدل بنوشید (برای خانم‌ها، این حداکثر یک نوشیدنی در روز است): مصرف زیاد الکل می‌تواند به استخوان‌های شما آسیب برساند. همچنین، مصرف بیش از حد در یک زمان یا مخلوط آن با داروهای خاص می‌تواند تعادل شما را تحت تأثیر قرار داده و منجر به سقوط شود.
• با پزشک خود صحبت کنید که آیا به دارو برای جلوگیری از تحلیل رفتن استخوان نیاز دارید یا خیر.

تشخیص پوکی استخوان

یک اشعه ایکس می‌تواند پوکی استخوان را آشکار کند زیرا استخوان‌ها بسیار نازک و سبک‌تر از استخوان‌های طبیعی به نظر می‌رسند. متأسفانه تا زمانی که اشعه ایکس می‌تواند پوکی استخوان را تشخیص دهد، حداقل 30 درصد از استخوان از بین رفته است. علاوه بر این، اشعه ایکس شاخص‌های دقیق تراکم استخوان را نشان نمی‌دهد.

بنابراین، ظاهر استخوان در اشعه ایکس اغلب تحت تأثیر تغییرات درجه در معرض فیلم اشعه X قرار دارد. بنیاد ملی پوکی استخوان، انجمن پزشکی و سایر سازمان‌های مهم پزشكی توصیه می‌كنند که برای تشخیص پوكی استخوان از اسكن اشعه ایكس با دو انرژی (DXA  كه قبلاً DEXA نامیده می‌شد)، استفاده شود. DXA به طور معمول تراکم استخوان در لگن، ستون فقرات و بازو را اندازه گیری می‌کند.

انجام این آزمایش فقط پنج تا 15 دقیقه طول می‌کشد، بیماران را در معرض تابش بسیار کمی قرار می‌دهد (کمتر از یک دهم تا یک صدم مقدار استفاده شده در اشعه ایکس قفسه سینه استاندارد) و کاملاً دقیق است.

تراکم استخوان بیمار با متوسط ​​اوج تراکم استخوان در بزرگسالان جوان از همان جنس و نژاد مقایسه می‌شود. این نمره T نامیده می‌شود و بیانگر تراکم استخوان از نظر تعداد انحراف معیار (SD) زیر توده استخوانی جوان است. پوکی استخوان به عنوان تراکم استخوان T نمره 5/2 یا کمتر تعریف می‌شود.

پوکی استخوان (بین طبیعی و پوکی استخوان) به عنوان نمره تراکم استخوان T بین 1- تا 2.5- تعریف می‌شود. توجه به این نکته مهم است، در حالی که روند پوکی استخوان باعث تحلیل رفتن اندک آن می‌شود، اما هنگامی که با سایر عوامل خطری از جمله سیگار کشیدن، استفاده از استروئید کورتیزون، آرتریت روماتوئید، سابقه خانوادگی پوکی استخوان و سایر همراه باشد که می‌تواند احتمال بروز شکستگی‌های مهره، مفصل ران و سایر موارد را افزایش دهد، روندش تسریع بخشیده می‌شود. در این شرایط، استئوپنی ممکن است به عنوان بخشی از برنامه درمانی به دارو نیاز داشته باشد.

برای تشخیص پوكی استخوان از اسكن اشعه ایكس با DXA استفاده می شود. 

درمان بیماری پوکی استخوان

هدف از درمان پوکی استخوان جلوگیری از شکستگی استخوان با کاهش از دست دادن استخوان یا ترجیحاً با افزایش تراکم و قدرت آن است. اگرچه تشخیص به موقع و درمان به موقع پوکی استخوان می‌تواند به طور قابل توجهی خطر شکستگی در آینده را کاهش دهد اما هیچ یک از درمان‌های موجود برای پوکی استخوان قابل درمان به صورت کامل نیستند.

به عبارت دیگر، بازسازی کامل استخوانی که در اثر پوکی استخوان ضعیف شده، دشوار است. بنابراین پیشگیری از پوکی استخوان به اندازه درمان مهم می‌باشد. موارد زیر درمان پوکی استخوان و اقدامات پیشگیری برای سلامت مطلوب استخوان هستند:

• تغییر در سبک زندگی، از جمله ترک سیگار، کاهش مصرف بیش از حد الکل، ورزش منظم و مصرف یک رژیم غذایی متعادل با کلسیم و ویتامین D کافی.
• داروهایی که از دست دادن استخوان را متوقف می‌کنند و قدرت استخوان را افزایش می‌دهند مانند آلندرونات (Fosamax) ، ریزدرونات (Actonel) ، رالوکسیفن (Evista) ، ایباندرونات (Boniva) ، کلسی تونین (کلسیمار) ، زولدرونات (Reclast) و دونوزوماب (Prolia).
• داروهایی که باعث افزایش استخوان سازی می‌شوند مانند تری پاراتید (فورتئو).

کلام آخر

پوکی استخوان نوعی بیماری است که استخوان‌ها را ضعیف می‌کند و خطر شکستگی ناگهانی و غیر منتظره را افزایش می‌دهد. این منجر به کاهش بیش از حد توده و قدرت استخوان می‌شود و این بیماری اغلب بدون هیچ علائم و دردی ایجاد می‌شود.

پوکی استخوان کشف نشده باقی می‌ماند تا زمانی که استخوان‌های ضعیف باعث شکستگی‌های دردناک، معمولاً در ناحیه پشت یا باسن شوند. یائسگی، همانطور که می‌دانیم پایان دائمی قاعدگی و باروری است و بیشتر زنان از سن 45 تا 55 سالگی یائسگی را تجربه می‌کنند.

دکتر الویس مرادخان

متخصص داخلی و فوق تخصص روماتولوژی