سنجش تراکم استخوان یا دانسیتومتری استخوان چیست؟
تراکم استخوان به میزان متخلخل بودن استخوان اشاره دارد. تراکم را مانند یک اسفنج پراکنده با سوراخهای کوچک در نظر بگیرید؛ هر چه فضای بیشتری در استخوان وجود داشته باشد، چگالی آن کمتر است. با افزایش سن، تراکم استخوان بسیار مهم است زیرا استخوانها با چگالی کمتر حتی در اثر آسیبهای معمولی مانند زمین خوردن و افتادن بیشتر مستعد شکست هستند.
هنگامیکه به تراکم استخوان یک فرد اشاره میشود، پزشکان از اصطلاح توده استخوانی استفاده میکنند. فردی با توده استخوانی کم تراکم استخوان پایینی دارد. در حقیقت، همه انسانها با مقدار از پیش تعیینشدهای از توده استخوانی به دنیا میآیند که در طول زندگی میتوانند آن را تقویت یا تضعیف کنند اما تعدادی از افراد بهویژه در سنین بالا دچار تراکم استخوان میشوند. در این بررسی بهطور کامل در مورد تراکم استخوان و آزمایشهای مربوط به آن صحبت میکنیم.
درباره تراکم استخوان
پوکی استخوان شامل از دست دادن تدریجی کلسیم و همچنین تغییرات ساختاری است که باعث نازکتر شدن، شکنندهتر شدن و احتمال شکستگی استخوانها میشود. تا زمانی که به 20 سالگی میرسید، در اوج توده استخوانی ژنتیکی خود قرار دارید اما ممکن است به آن نرسید زیرا در کودکی شیر کافی ننوشیدهاید، بهاندازه کافی ورزش نکردهاید، بیماری مانند بیماری کرون دارید و عوامل زیادی وجود دارند که بر تراکم استخوان تأثیر میگذارند. درحالیکه نمیتوانید در سالهای آخر عمرتان کار زیادی برای اضافه کردن توده استخوانی خود انجام دهید، این امکان را دارید به محافظت ازآنچه باقیمانده است کمک کنید.
درحالیکه ممکن است پس از رسیدن به 30 سالگی برای حجیم کردن استخوانهایتان کار زیادی نتوانید انجام دهید، راههایی وجود دارند که میتوانید توده استخوانی خود را حفظ کنید. اولین مورد مربوط به تغذیه است. هیچ راهحل جادویی وجود ندارد، یک رژیم غذایی رنگارنگ با تنوع زیاد و منبع پروتئین در اکثر وعدههای غذایی ضروری است. در مورد مکملها، کلسیم میتواند بهترین ماده مغذی باشد.
اگر فردی هستید که صبحها شیر مینوشید، ناهار ماست و شام روی غذای خود پنیر میریزید، احتمالاً به چیز دیگری نیاز ندارید. اما اگر لبنیات مصرف نمیکنید، احتمالاً سلامت استخوانتان در معرض خطر است. رژیم غذایی یک مکمل است و نه یک درمان! آنچه برای سلامت استخوان بسیار مهم است ویتامین Dاست. با افزایش سن، پوست ما کمتر قادر به تبدیل نور خورشید به ویتامین D موردنیاز بدن است. بیشتر مردم به مکمل ویتامین D نیاز دارند.

پوکی استخوان شامل از دست دادن تدریجی کلسیم و همچنین تغییرات ساختاری استخوان است
بررسی تراکم استخوان
هرسال افراد بیشتری نسبت به حملات قلبی، سکته مغزی یا سرطان سینه، دچار شکستگیهای ناشی از پوکی استخوان میشوند. شکستگیهای لگن بهویژه میزان مرگومیر بسیار بالایی دارند. شما باید از اولین شکستگی جلوگیری کنید. اگر پوکی استخوان در شما تشخیص داده شد و درمان را شروع نمودید، انجام مجدد اسکن به دوره درمان و همچنین پاسخ بدن شما به آن بستگی دارد.
بیمارانی که تحت درمان استانداردی هستند که برای آنها تعیینشده است، هر دو سال یکبار معاینه میشوند. اگرچه برخی سالانه معاینه میشوند. بیمارانی که جوان هستند یا تحت شیمیدرمانی یا نوع دیگری از درمان برای یک بیماری متفاوت قرار میگیرند، حتی ممکن است هر شش ماه یکبار معاینه شوند.
عواقب استخوانهای ضعیف و کم تراکم میتوانند شدید باشند، بنابراین درمان سریع توصیه میشود. خبر خوب این است که تراکم استخوان پایین بهراحتی پس از شناسایی قابلدرمان است. اکثر بیماران تحت رژیم دارویی قرار میگیرند اما برخی از بیماران از هورمون درمانی یا داروهای مختلف سود میبرند. برخلاف بسیاری از بیماریهای مزمن مانند دیابت یا فشارخون بالا، پوکی استخوان معمولاً به داروهای زیادی نیاز ندارد. پس از تشخیص، داروهای تجویزشده توسط پزشک بهترین راه برای درمان خواهند بود.
اسکن تراکم استخوان چیست؟
اسکن تراکم استخوان که به آن جذب سنجی اشعه ایکس باانرژی دوگانه یا تراکم سنجی استخوان (BMD) نیز میگویند، شکل خاصی از فناوری اشعه ایکس است که برای تعیین استحکام استخوان و اندازهگیری تحلیل استخوان استفاده میشود. دستگاه اسکن تراکم استخوان از پرتوهای ایکس با دوز پایین با دو پیک انرژی متمایز از طریق استخوانهای موردبررسی استفاده میکند.
یک پیک عمدتاً توسط بافت نرم و دیگری توسط استخوان جذب میشود. مقدار بافت نرم از کل کم میشود و آنچه باقی میماند تراکم معدنی استخوان است. اسکن تراکم استخوان معمولاً در قسمت تحتانی ستون فقرات و باسن انجام میشود. از یک کامپیوتر مخصوص برای اندازهگیری تراکم استخوان در این نقاط استفاده میشود و از آنجا مشخص میشود که آیا پوکی استخوان وجود دارد یا خیر.
اسکن تراکم استخوان اغلب برای تشخیص پوکی استخوان استفاده میشود، وضعیتی که اغلب زنان را بعد از یائسگی تحت تأثیر قرار میدهد اما ممکن است در مردان و بهندرت در کودکان نیز دیده شود. این اسکن همچنین برای نظارت بر اثرات درمان پوکی استخوان و سایر شرایطی که باعث تحلیل استخوان میشود استفاده خواهد شد.
تست اسکن تراکم استخوان همچنین میتواند برای ارزیابی خطر ابتلا به شکستگی در فرد مورداستفاده قرار گیرد. خطر شکستگی تحت تأثیر سن، وزن بدن، سابقه شکستگی قبلی، سابقه خانوادگی شکستگیهای پوکی استخوان و عوامل سبک زندگی مانند سیگار کشیدن و مصرف زیاد الکل است. این عوامل هنگام تصمیمگیری در موردنیاز به درمان در نظر گرفته میشوند.

اسکن تراکم استخوان اغلب برای تشخیص پوکی استخوان استفاده میشود
اهمیت انجام اسکن تراکم استخوان
آزمایش تراکم استخوان عمدتاً برای بررسی پوکی استخوان (استخوانهای نازک و ضعیف) و استئوپنی (کاهش توده استخوانی) انجام میشود تا این مشکلات در اسرع وقت درمان شوند. درمان زودهنگام به جلوگیری از شکستگی استخوان کمک میکند. عوارض شکستگی استخوانهای مرتبط با پوکی استخوان اغلب شدید هستند، بهویژه در افراد مسن! هر چه پوکی استخوان زودتر تشخیص داده شود؛ درمان زودتر برای بهبود وضعیت یا جلوگیری از بدتر شدن آن آغاز میشود.
آزمایش تراکم استخوان ممکن است برای موارد زیر استفاده شود:
- اگر قبلاً دچار شکستگی استخوان شدهاید، تشخیص پوکی استخوان را تأیید کنید.
- احتمال شکستگی استخوان خود را در آینده پیشبینی کنید.
- میزان از دست دادن استخوان بدن خود را تعیین کنید.
عوامل خطر زیادی برای پوکی استخوان و اندیکاسیونهایی برای تست تراکم سنجی وجود دارند. برخی از عوامل خطر رایج برای پوکی استخوان عبارتاند از:
- زنان یائسه که استروژن مصرف نمیکنند.
- افزایش سن، زنان بالای 65 سال و مردان بالای 70 سال
- سیگار کشیدن
- سابقه خانوادگی شکستگی لگن
- استفاده طولانیمدت از استروئیدها یا داروهای خاص دیگر
- برخی بیماریها، ازجمله آرتریت روماتوئید، دیابت نوع یک، بیماری کبد، بیماری کلیوی، پرکاری تیروئید، یا پرکاری پاراتیروئید
- مصرف بیشازحد الکل
- BMI پایین (شاخص توده بدنی)
آمادگی برای اسکن تراکم استخوان
در روز انجام اسکن ممکن است بهطورمعمول غذا بخورید. حداقل 24 ساعت قبل از معاینه نباید از مکملهای کلسیم استفاده کنید. شما باید لباسهای گشاد و راحتی بپوشید و از لباسهایی که دارای زیپ، کمربند یا دکمههای فلزی هستند اجتناب کنید. اشیایی مانند کلید یا کیف پولی که در ناحیه مورد اسکن قرار دارند باید حذف شوند.
ممکن است از شما خواسته شود که برخی یا تمام لباسهای خود را درآورید و در طول اسکن یک لباس راحتی بپوشید. همچنین ممکن است از شما خواسته شود که جواهرات و اشیاء فلزی یا لباسی که ممکن است با تصاویر اشعه ایکس تداخل داشته باشد را دربیاورید.
ممکن است لازم باشد 10 تا 14 روز قبل از انجام آزمایش اسکن تراکم استخوان صبر کنید. خانمها در صورت وجود احتمال باردار بودن باید همیشه به پزشک و رادیولوژیست خود اطلاع دهند. بسیاری از آزمایشات تصویربرداری در دوران بارداری انجام نمیشوند تا جنین در معرض اشعه قرار نگیرد.

شما باید لباسهای گشاد و راحتی بپوشید اشیاء و زیورآلات خود را در بیاورید
نحوه انجام اسکن تراکم استخوان
این تست معمولاً بهصورت سرپایی انجام میشود. برای اندازهگیری تراکم استخوان در لگن و ستون فقرات از شما خواسته میشود که روی یک میز دراز بکشید. ممکن است پاهایتان روی جعبهای قرار گیرند تا لگن و ستون فقرات (کمری) صاف شوند. برای ارزیابی مفصل ران، پا در یک بریس قرار میگیرد که لگن را به سمت داخل میچرخاند.
آشکارساز بهآرامی از منطقه عبور میکند و تصاویری را روی مانیتور کامپیوتر ایجاد میکند. باید بیحرکت بمانید. ممکن است از شما خواسته شود تا چند ثانیه درحالیکه عکس اشعه ایکس گرفته میشود، نفس نکشید تا احتمال تار شدن تصویر کاهش یابد. آزمایش تراکم استخوان معمولاً در عرض 15 دقیقه بسته به تجهیزات مورداستفاده و قسمتهای بدن انجام میشود.
چه کسانی باید اسکن تراکم استخوان انجام دهند؟
تصمیم برای انجام آزمایش اسکن تراکم استخوان باید با دستور روماتولوژیست انجام شود. اولین و مهمترین قدم این است که تعیین کنید آیا در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستید یا خیر (به عوامل خطر پوکی استخوان مراجعه کنید). دستورالعملهایی برای تعیین اینکه چه کسی باید آزمایش اسکن تراکم استخوان انجام دهد ایجادشده است. بهطورکلی، آزمایش تراکم مواد معدنی استخوان برای افراد زیر توصیه میشود:
- همه زنان 65 ساله یا بالاتر
- همه مردان 70 ساله یا بالاتر
- زنان کمتر از 65 سال که به یائسگی رسیدهاند و دارای عوامل خطر پوکی استخوان هستند (سابقه خانوادگی پوکی استخوان، کوچک و لاغر بودن، سیگار کشیدن).
- بزرگسالانی که بعد از 50 سالگی استخوانشان میشکند.
- بزرگسالان بالای 50 سال مبتلابه بیماری یا وضعیت پزشکی مرتبط با توده استخوانی کم یا از دست دادن استخوان.
- بزرگسالان بالای 50 سال که از داروهای مرتبط با کاهش توده استخوانی یا از دست دادن استخوان استفاده میکنند.
- زنان قبل از یائسگی و مردان زیر 50 سال ممکن است به انجام تست نیاز داشته باشند.
نتایج اسکن تراکم استخوان
ممکن است درک نتایج آزمایش تراکم استخوان برای شما دشوار باشد. این تست تراکم استخوانهای فعلی شمارا میگوید. اما نمیتواند به شما بگوید که آیا استخوان ازدستدادهاید یا در حال حاضر در حال از دست دادن استخوان هستید یا خیر! تنها راه تشخیص از دست دادن استخوان، تکرار آزمایش تراکم استخوان معمولاً دو سال بعد است. پزشک شما میتواند با مقایسه نتایج اولیه و تکرار سنجش تراکم استخوان تعیین کند که آیا شما در حال از دست دادن استخوان هستید یا خیر. دو نمره توسط متخصصان برای تفسیر نتایج تست تراکم استخوان شما وجود دارند که شامل T-score و Z-score هستند.

اسکن استخوان ها برای تست تراکم استخوانهای فعلی شمارا میگوید.
امتیاز Z چیست؟
Z-score تراکم استخوان شمارا با مقادیر متوسط برای یک فرد هم سن و جنس شما مقایسه میکند. Z-score پایین یک علامت هشداردهنده است که نشان میدهد شما توده استخوانی کمتری دارید یا ممکن است استخوان خود را با سرعت بیشتری از دست بدهید. اگر امتیاز Z شما پایین باشد، ممکن است پزشک آزمایشهای بیشتری را برای درک بهتر دلیل پایین بودن توده استخوانیتان توصیه کند یا ممکن است شمارا به یک متخصص پوکی استخوان ارجاع دهد.
امتیاز T چیست؟
T-score برای کمک به تشخیص توده استخوانی طبیعی، توده استخوانی کم (یا استئوپنی) و پوکی استخوان استفاده میشود. امتیاز T، تراکم استخوان شمارا با میانگین تراکم استخوان بزرگسالان سالم از همان جنس مقایسه میکند و در انحراف استاندارد بالاتر و پایینتر از میانگین بیان میشود. نمودار زیر به شما کمک میکند تا مشخص نمایید که نمره T شما چیست.
کلام آخر
نتایج آزمایش تراکم استخوان، همراه با تمام اطلاعات بالینی موجود، ازجمله ترجیحات شخصی و تجربه قبلی شما با داروها، میتواند به تصمیمگیری برای شروع، ادامه یا تغییر دارو برای قویتر کردن استخوانها و کاهش خطر شکستگی استخوان کمک کند. داروها برای پیشگیری و درمان پوکی استخوان آزمایش و تائید شدهاند. هرکدام از این داروها مزایا و معایب خود رادارند. با متخصص روماتولوژی صحبت کنید تا بدانید کدامیک از داروها برای شما بهتر است. همچنین در حفظ تناسباندام، انجام فعالیت بدنی، اجتناب از زمین خوردن، مصرف کافی کلسیم و ویتامین D، سیگار نکشیدن، اجتناب از مصرف زیاد الکل کوشا باشید.
منابع :